De Stalse Molen op de Zwarte Beek of Zwartwaterbeek is mooi gelegen tussen Koersel en Stal, op het einde van een eikendreef Achter de molen liggen de twee grote molenvijvers.
Waarschijnlijk bestond de Stalse Molen reeds in 1350. De molen lag op de Zwartwaterbeek, op de grens tussen Stal en Koersel. Hij behoorde aan verschillende families, waaraan de molenaar elk jaar de cijns of belasting moest betalen. De jaarrente bedroeg in 1621 vijftig gulden.

In 1684 werd de molen herbouwd (inscriptie 1684 op het houten staande werk).

Jan Vanden Bergh legde voor de Schepenbank van Lummen op 22 april 1705 een notariële akte voor beschreven door notaris Gaethoffs op 24.01.1704 en vroeg realisatie en registratie. Henric Gruijters, mulder op de "Castelsche Molen" gelegen onder de jurisdictie van "Coorselt" (Koersel) en Jan Vande Bergh, toenmalige mulder op de "Veurtensche Molen" onder Coorsel (Koersel).
Henric Gruijters cedeerde en transporteerde zijn aandeel, pretensie en gerechtigheid die hij, uit kracht van cessie en koop op de genarreerde molen en annexe goederen had via gicht en opdracht gepasseerd voor de justitie van Lummen van Mr. Frans Aerts.
Henric Gruijters stond ook “die gaende wercken” die de molen aangingen af aan de tweede comparant, die ervoor de som van 2900 gulden BB beloofde te geven op datum van de gichte. Deze gicht moest tussen 14 en 8 dagen voor 15 maart plaats hebben.
Voorwaarden:
De koper zou de molen mogen en moeten aanslaan op 15 maart eerstkomend, de weiden en landen op 15 augustus. De eerste comparant moet alle “arriergaties” op deze molen, zowel schattingen, geestelijke pachten en "s’heeren ceijnssen" tot de datum van de gichte betalen.
De molen was onbelast, tenzij aan de “fabrijke” en Heilige Geest van Beringen 108 halsters en een half koren met nog 14 halsters licht koren en 3 gulden 5 stuivers in Beringen.
De koper moest alle onkosten van deze verkoop betalen, zowel van conditiegeld, gicht en pontgeld, lijfkoop, zonder korting.
Indien Jan Vande Bergh deze koop zou willen “resitieren” mocht hij dit binnen de 24 uren doen, mits hij de gemaakte onkosten betaalde.
De akte werd opgemaakt in Beringen in het huis van borgemeester Gilis Wauters met als getuigen Gilis Wauters, Antoin Stox en Peeter Leefs. De akte werd door koper en verkoper ondertekend

Het huidig bakstenen gebouw, in het verlengde van het woonhuis, dateert van 1882.

De Bestendige Deputatie van de provincie Limburg keurde op 20 december 1848 de vastgestelde pegelhoogte van 1,050 meter goed. De toenmalige eigenaar was Pieter Vliegen en compagnie.

Opeenvolgende eigenaars sinds 1844
- 1844, eigenaar: Vliegen Peter en co, landbouwer te Beverlo
- 1853, erfenis: Vliegen Jan en co, eigenaar te Beverlo
- 1874, deling: Lemmens Henricus en co, molenaar te Koersel
- 1901, verkoop: Lemmens-Scraeyen Henricus, molenaar te Koersel
- 1902, deling: Lemmens-Reynders Cyriel, molenaar te Koersel
- 1935: de kinderen van Cyriel Lemmens-Reynders.
- 2000, eigenaar: Maria Lemmens
- 09.07.2020, verkoop: van de Gender Pieter & Verboven Leentje

In 1947 was het einde van de watermolen in zicht en werd een elektrische aandrijving geplaatst, daar het waterrad volledig stuk was. In 1948 overleed de laatste molenaar Paul Lemmens. Zijn dochter Denise huwde met tandarts René Bollen (Genk, 1919-2002).

In 1994 werd de molen beschermd als monument en samen met de omgeving (het boerderijerf) beschermd als dorpsgezicht. René Bollen liet de molen in de jaren 1990 prachtig herstellen en een nieuw metalen onderslagrad plaatsen.

Eigenaars sinds 2020 sinds Pieter van de Gender & Leentje Verboven die ook molenaars zijn. De molen is op afspraak te bezoeken.

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Bouwkundige en molentechnische beschrijving (Agentschap Onroerend Erfgoed)

Bakstenen gebouwen onder zadeldaken (Vlaamse pannen), uit de 2de helft van de 19de eeuw, gegroepeerd rondom een rechth. erf. De noordvleugel omvat: een laag schuurtje van twee traveeën; het woonhuis, een dubbelhuis van vijf traveeën en twee bouwlagen; een molenhuis van vier traveeën. Het molenhuis schijnt ouder te zijn dan de andere gebouwen en dateert mogelijk uit eerste helft van de 19de eeuw.  Steekboogvormige muuropeningen zoals in het woonhuis. Buitenwerk in vervallen staat aanwezig: van het houten onderslagrad zijn de spaken gebroken en het rad is dooreengevallen; vermolmde molenboom (met ingewerkte ijzeren trap), waarop achtkantige gietijzeren spakenkop (deels nog met vierkante schroefbouten).
Van het binnenwerk is het houten staande werk door een inscriptie 1684 gedateerd. Gaande werk: houten kamrad drijft via een rondsel met spillen een koppel stenen aan; een ESM-electromotor (driefasen, 220/380 V, 12 pk bij 1410 toeren per minuut) zorgde voor aandrijving van een recent (20ste-eeuws) koppel maalstenen, dat rechts van het oude stel opgesteld stond.
Aan de overzijde van de beek bevindt zich een tweede molenhuis van vier traveeën.
Slagmolen waarvan het binnenwerk aan het Openluchtmuseum van Bokrijk werd uitgeleend. Op de westzijde, lage stallingen van zes traveeën, voorzien van steekboogvormige muuropeningen en een haakse bergruimte ten zuiden.
Ten zuiden de dwarsschuur, die thans gedeeltelijk afgebroken is. Drie traveeën in wit overkalkt stijl- en regelwerk met lemen vullingen op een gepikte plint met bakstenen stoel. Zij- en achtergevel in baksteenbouw vernieuwd. Aan de rechterzijde afgewolfd zadeldak.

Overlijdensbericht van René Bollen, die in de jaren 1990 de Stalse Molen liet herstellen

Melden u met grote droefheid het overlijden van
tandarts René BOLLEN, echtgenoot van mevrouw Denise LEMMENS
Geboren te Genk op 28 juni 1919 en thuis overleden op 23 september 2002.
De uitvaartplechtigheid zal plaatshebben in de St. Martinuskerk te Genk-Centrum op vrijdag 27 september 2002 om 12.00 uur. De crematie zal plaatsvinden in intieme kring. Samenkomst en begroeting in voornoemde kerk om 11.30 uur. Mogelijkheid tot begroeting in het funerarium Remans, Grotestraat 116 te Genk, woensdag en donderdag van 18.00 tot 19.00 uur.
Mevrouw Denise BOLLEN-LEMMENS zijn echtgenote, De heer en mevrouw Paul MATTELAER-BOLLEN, De heer en mevrouw Wim BOLLEN-VAN DEUN, De heer en mevrouw Marc VAN CAMP-BOLLEN, zijn kinderen en schoonkinderen, Isabelle, Catherine en Christophe, zijn kleinkinderen, De heer en mevrouw Ferdinand BOLLEN-BECKERS zijn broer en schoonzuster, Zijn schoonzusters, schoonbroers, nichten, neven en aanverwanten De families BOLLEN-COLLA en LEMMENS-REYNDERS,
Rouwadres: Winterslagstraat 75 - 3600 Genk
Deze aankondiging geldt als enige kennisgeving.
Bron: Het Belang van Limburg

-------------------------------------

Rijksarchief Hasselt, Schepenbank Lummen nr. 88, 1691-1705. Gichten Loons recht buiten vrijheid 1705, 22.04. Folio 392v
Jan Vanden Bergh legt een notariële akte voor beschreven door notaris Gaethoffs op 24.01.1704 en vraagt realisatie en registratie. Henric Gruijters, molder der Castelsche Molen gelegen onder de jurisdictie van Coorselt 1) en Jan Vande Bergh, moderne molder der Veurtensche Molen onder Coorsel 2).
Henric Gruijters cedeert en transporteert zijn aandeel, pretensie en gerechtigheid die hij, uit kracht van cessie en koop op de genarreerde molen en annexe goederen heeft via gicht en opdracht gepasseerd voor de justitie van Lummen van Mr. Frans Aerts.
1) staat ook “die gaende wercken” die de molen aangaan af aan de tweede comparant, die ervoor de som van 2900 gulden BB belooft te geven op datum der gichte. Deze gicht moet tussen 14 en 8 dagen voor half maart plaats hebben.
Voorwaarden:
De koper zal de molen mogen en moeten aanslaan half maart e.k., de weiden en landen half oogst. De eerste comparant moet alle “arriergaties” op deze molen, zowel schattingen, geestelijke pachten en s’heeren ceijnssen tot de datum van de gichte betalen.
De molen is onbelast, tenzij aan de “fabrijke” en H. Geest van Beringen 108 halsters en een half koren met nog 14 halsters licht koren en 3 gulden 5 stuivers in Beringen.
De koper moet alle onkosten van deze verkoop betalen, zowel van conditiegeld, gicht en pontgeld, lijcoop, zonder korten.
Indien 2) deze koop zou willen “resitieren” mag hij dit doen tussen nu en 24u., mits hij de gemaakte onkosten betaalt.
Opgemaakt in Beringen in het huis van borgemeester Gilis Wauters met als getuigen Gilis Wauters, Antoin Stox en Peeter Leefs. Akte ondertekend door koper en verkoper.

Literatuur

Archieven
Rijksarchief Hasselt, Schepenbank Lummen nr. 88, 1691-1705. Gichten Loons recht buiten vrijheid 1705, 22.04. Folio 392v

Werken
Lieven Denewet, "Inventaris van de Limburgse watermolens met hun pegelhoogtes (1846-1849)", Molenecho's, 39, 2011, nr. 2
Herman Holemans & Werner Smet, "Limburgse watermolens. Kadastergegevens: 1844-1980", Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem, 1985;
Bert Van Doorslaer, "Met de stroom mee of tegen de wind in? Molens in Limburg", Borgloon/Rijkel, Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed, 1996;
Frans Keersmaekers, "Molens in het Land van Ham. De geschiedenis der wind-, water-, stoom-, vuur- en elektrische molens in het Land van Ham en omliggende", Ham, Heemkunde Ham, 1998, p. 48-49.
W. Schouteden, "Van gehucht tot mijncentrum"
F. Schlusmans m.m.v. J. Gyselinck, A. Linters, R. Wissels, M. Buyle M.-Ch. De Graeve, "Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Limburg, Arrondissement Hasselt, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 6N1 (A-Ha)", Brussel - Gent, 1981.
Jef Theunis, "De beken, vijvers en molen in de vallei van de Zwarte beek", in: Kiosk (Heemkundig tijdschrift van Beringen, Paal en Koersel), Beringen, jg. 12, 2006, nr. 1 (nr. 44), p. 50-60, ill.
"Stal 1845", in: Kiosk (Heemkundig tijdschrift van Beringen, Paal en Koersel), Beringen, jg. 2, 1996, 4 (nr. 7).

Mailberichten
Pieter van de Gender & Leentje Verboven, eigenaar-molenaar, 06.08.2020