De "Moulin Bertrand" (Moulin Li Biche, Moulin les Quatre-Vents) te Donceel is een stenen grondzeiler gebouwd in 1810 door baron Chestret de Haneffe. Aanvankelijk was het een staakmolen. Kadastrale atlas Popp (ca. 1860): Sectie A 563 - moulin à farine; De Chestret de Haneffe, Remi-Godefroid-Hyacinthe, Christian-Modeste-Isidore et Isabelle-Félicitée, rentiers, Donceel. Deze bezaten ook een watermolen nabij het centrum van het dorp op Sectie A 418a - moulin à farine.
In 1890 werd de molen in steen herbouwd. Hij is de enige nog "complete" windmolen (= met nog een gedeelte van het wiekenkruis) in de provincie Luik!
"Compleet" is veel gezegd: er resteert slechts één verhakkelde roede, de kuip brokkelt open (hele gedeelten van de buitenmuur zijn "weg") en de kap is haast verdwenen, zodat het - nog vrij integraal aanwezig - binnenwerk aan weer en wind wordt blootgesteld. Wat een verschil met de toestand in 1948, zoals een prentkaart dat aantoont...

Nochtans zijn er vrij vele interessante molinologische aspecten: een potroede (firma Pot, Nederland) met veel zeeg, fraai arduin rond de vensters, streekeigen ajuinkap met oversteek, kettingkruiwerk (verdwenen houten rad met ketting) met onderring in blauwsteen en ijzeren rolring. Op de roede , tweedehands geplaatst in 1940, komt nog een roedeplaatje voor waarop te lezen staat dat hij gegoten werd bij "Elshout bij de Kinderdijk". Vlak daaronder staat  het roedenummer "1721" ingegrift.
Deze roede van de Gebroeders Pot dateert uit 1894 en werd geleverd aan een windmolen in Waarloos-Duffel. 

De molen werd beschermd als monument op 2.12.1959, raakte in 1961 buiten gebruik en is nog steeds eigendom van de familie Bertrand, die er een zaak houdt in brandstoffen. Bemiddelingen in 1960 door Aimé Smeyers bij de "Commission royale des Monuments et des Sites" via secretaris Defour, om molenaar Bertrand een nieuwe molenroede te leveren, leverden helaas niets op. Het verval trad in en is nu zo erg geworden, dat redding bijna ondenkbaar is geworden (ondanks de beschermde status). Het is een echte schande hoe men deze laatste windmolen van Luik verloren laat gaan.

Even bleek er redding op komst. Op 15 maart 2001 plaatste de Waalse Regering deze molen op een lijst van beschermde goederen waarop het "Institut du Patrimoine wallon" een beheersopdracht vervult. Het besluit gaat terug op het Waalse Wetboek van Ruimtelijke Ordening, Stedenbouw en Patrimonium, inzonderheid op de artikelen 218 en 219, ingevoegd bij het decreet van 1.4.1999 (Belgisch Staatsblad 22.05.1999)betreffende de instandhouding en bescherming van het patrimonium en gewijzigd door het decreet van het Waalse Gewest op 18.12.2003 (Belgisch Staatsblad, 06.02.2004, p. 7202). Jammer genoeg heeft dat besluit geen zichtbaar resultaat op het terrein: meer nog, in de lijst van 5 september 2002 (Arrêté du Gouvernement wallon énumérant les biens classés sur lesquels l'Institut du Patrimoine wallon exerce une mision de gestion", art. 1 (Belgisch Staatsblad, 26.10.2002, p. 49192-49194) is de molen van Donceel niet meer opgenomen!
Het terrein rond de molen wordt thans benut door de Ets. Georges Bertrand sprl (mazout en stookolie).

Lieven DENEWET & Aimé SMEYERS

-----

Le Moulin à vent de Donceel, rue du Moulin, il a été édifié en 1810 par le baron de Chestret de Haneffe.Désaffecté depuis 1961. Fait de briques et de calcaire, formant une tour conique dont seul le sommet était mobile; il appartient au type dit "hollandais" et reste le seul à avoir conservé son mécanisme.

Michel Hubin, "Brèves Liège. Trente-huit monuments à l'IPW", Le Soir, 09.05.2001.
Le ministre Michel Daerden a demandé l'inscription de trente-huit monuments classés sur la liste des biens confiés à l'institut du patrimoine wallon en vue d'aider à leur restauration et (ou) à leur réaffectation. Parmi ces monuments, 17 sont liégeois: la ferme Montfort à Ans (en voie de classement), le château Méan à Saive, la Maison du peuple à Poulseur, l'orgue de Sainte-Cécile à Dalhem, le moulin à vent de Donceel, la chapelle du Temple à Haneffe, les dépendances du château de Colonster, les Instituts de pharmacie et de botanique, l'hôtel Clerx de la rue St-Paul, la Société libre de l'Emulation, l'ensemble des bâtiments du futur Emahl à Liège, la maison des étrangers et l'aile nord de l'abbaye du Val-Saint-Lambert et le château Antoine à Seraing, l'hôtel Biolley et les anciennes écuries Simonis à Verviers, enfin le pavillon du château rouge à Wanze.

Literatuur

Elisée Legros, La meunerie à vent: Le moulin de Donceel, en Hesbaye liégeoise, in "Enquêtes du Musée de la Vie Wallonne", tome V, juillet-décembre 1949, p. 205-240, ill.
Info Bernadette Callewaert en M. Bertrand, 15.07.2009.
Michel Hubin, "Brèves Liège. Trente-huit monuments à l'IPW", Le Soir, 09.05.2001.
«Patrimoine monumental de la Belgique - Wallonie - Arrondissement de Waremme», tomes 18/1 et 18/2, Liège, Pierre Mardaga, 1994.
Mailbericht Will Urselmann, Maastricht, 03.11.2010; 07.11.2010.
Chantal Genin, "Le domaine de Donceel, notre patrimoine commun", in: Pago Hesbanio (Cercle géohistorique de la Hesbaye liégeoise), n° 1, jan. 2005.
Elisée Legros, "Le moulin de Donceel", in: Pago Hesbanio (Cercle géohistorique de la Hesbaye liégeoise), n° 20, dec. 2009.
"Merveilleux témoins du temps jadis... Moulins à vent. Moulins à eau en Hesbaye-Meuse-Condroz", ed. Hesbaye-Meuse-Condroz Tourisme, s.l.n.d., s.p.
Philippe Vander Maelen, "Dictionnaire géographique de la province de Liège", Bruxelles, 1831.
Henri Del Vaux de Fouron, "Dictionnaire géographique de la Province de Liège", Liège, Jeunehomme, 1841.
Charles Meerts, "Dictionnaire géographique et statistique du royaume de Belgique", Bruxelles, Vanderborght, 1845.
Hervé Hasquin e.a., "Commnunes de Belgique: dictionnaire d'histoire et de géographie administrative. Wallonie", 2 vol., Bruxelles, La Renaissance du livre, 1980-1983.
Herman Holemans, "Enquète auprès des communes de la Province de Liège", 1984.
Lucien Simon, "Moulins de chez nous", Dison, Fondation Adolphe Hardy, 1992, p. 95.