De Nieuwe Molen of Molen aan de Houvast (naar het gehucht) is een stenen korenwindmolen, type bergmolen, aan de zuidoostzijde van de Sint Lenaartseweg (nr. 3), nabij de hoek met de Lodewijk De Konincklaan.
Het Vlaams Agentschap Onroerend Erfgoed plaatste de molenromp op 29 maart 2019 op de lijst van "vastgesteld bouwkundig erfgoed". Tijdens de "evaluatie windmolens" (typologisch-thematisch onderzoek, 01.07.2000 - 30.06.2021) stelde hetzelfde Agentschap evenwel vast dat "dit erfgoedobject geen erfgoedwaarde" meer heeft: "De erfgoedwaarden waarom we het object opnamen in de inventaris, zijn niet meer aanwezig, bijvoorbeeld door verbouwing of sloop".
De molen werd met toestemming van de Bestendige Deputatie van de provincie Antwerpen opgericht in 1843-1844 door Joannes Petrus "Jan Pieter" Verschueren (Beerse, 1815 - Herentals 1854), gehuwd in 1844 met Maria Fleerackers, een landbouwersdochter uit Turnhout. Het kadaster meldt: "nouvelle construction d'un moulin à vent sur terrain vierge". Het bouwperceel werd, volgens een akte verleden voor notaris Antonius Jozef de Boungne, op 22 november 1843, aangekocht van de familie Vergauwen uit Antwerpen.
Een balkinscriptie met "1830" en "I. De Visser" liet bij sommige auteurs vermoeden dat deze molen al in 1830 was gebouwd, maar het betreft een balk die tweedehands werd gebruikt.
We zien de molen nog niet aangeduid in de Atlas der Buurtwegen (ca. 1844), maar wel op de topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850).
Oprichter Jan Pieter Verschueren, een landbouwerszoon uit Beerse, werd ook gemeenteraadslid in Hoogstraten en voorzitter van de rederijkerskamer het Eglantierken. Toch verkocht hij "de Nieuwe Molen" al in 1846 door en werd cichoreibrander in Herentals.
De nieuwe eigenaar werd Petrus Josephus "Pieter" De Vrindt (°Merksem 1809), gehuwd in 1846 met Catharina Janssens, geboren in 1819 als dochter van Adriaan, steenbakker op de Kluis. Gedurende vele jaren was P.J. De Vrindt gemeenteraadslid. Hij was ook stichtend lid van de harmonie "Ste-Cecilia" en lid van de rederijkerskamer "Het Eglantierken". Hij was er voorzitter van tot aan zijn overlijden in Antwerpen op 2 december 1896. Na de dood van zijn echtgenote, op 8 mei 1881, was hij immers op 10 juni 1883 naar Borgerhout verhuisd. Pieter werd naderhand bijgestaan door zijn zonen Petrus Josephus (°1854) en Emile Josephus (°1856).
Nadat ze beide in 1881 huwden met twee zussen Van Camp, werd de molen nog hetzelfde jaar verkocht aan timmerman Johannes "Jan" van der Westerlaken (Chaam, 1823-1890), gehuwd in 1850 met Wilhemina "Mina" Joosen (Chaam, 1827-1911). Het echtpaar kreeg negen kinderen waarvan er enkele molenaar werden: - Anthony "Toon" (1851-1914) op molen Weltevreden in Chaam (gebouwd in 1865 en verwoest op 28 oktober 1944). Het was wel een publiek geheim dat hij het kind was van de burgemeester van Chaam, Marcellus Frederik Bekkers. Moeder Mina Joosen werkte als dienstbode bij die burgemeester. Zij trouwde "net op tijd" met Jan van der Westerlaken die het kind wettigde. Jan ontving daarna regelmatig stukken grond in Chaam om er gebouwen (waaronder molens en brouwerijen) op te bouwen voor al zijn kinderen - Adrianus ("Jaan") (1860-1931) op de Stenen Molen van Hoogstraten (zie hierna) - Hendrik Marellus "Cel" (1864) op de Stenen Molen van Schoten , die hij in 1902 liet bouwen maar waar hij ook verongelukte (de ingekorte romp bestaat nog). Hun jongere broer Hendrik Frederik (°1868) leerde eveneens het vak, maar verongelukte op 2 augustus 1884 op molen Weltevreden in Chaam toen hij er een staafijzer op zijn borst kreeg.
Kort voor zijn overlijden, schonk Jan Van der Westerlaken op 19 oktober 1889 de Nieuwe Molen van Hoogstraten aan een andere zoon, met name aan Adrianus "Jaan" van der Westerlaken (Chaam 1860 - Hoogstraten 1931), gehuwd in 1884 met Lucia Verschueren uit Rijkevorsel. Adrianus werd molenaar in Hoogstraten en liet er in 1884 een stoommachine plaatsen.
De molen werd, bij akte verleden voor notaris Hubert Van Regemorter van 2 april 1906 verkocht aan Frans Cornelis Theeuwes (Gilze, NL, 1862 - Hoogstraten 1949), gehuwd met Maria Lucia Van Breda (1865-1934), zus van de oprichter van de nog bestaande bank J. van Breda & Co.
Hiermee kwam de molen in handen van een andere molenaarsfamilie uit Nederland. Jan Baptist Theeuwes (1789-1831), zoon van Leonardus Theeuwes, die landbouwer was in Turnhout, kocht in 1815 de Heimolen in Gilze aan. De tweede zoon van Jan Baptist, Jacobus Cornelis of gewoon Koos (1822-1896) vertrok in 1848 naar Rijen waar hij de molen kocht van Arnold Teurlings. Koos Theeuwes was in 1847 gehuwd met Francisca "Ciska" Verheijden. Het gezin telde tien zonen: Tiest, molenaar; Klaas, molenaar; Piet, leerlooier en bakker; Bart, leerlooier; Jan, molenaar; Helmus, leerlooier; Fons, molenaar; Frans, molenar; Victor, molenaar en Janus, leerloooier.
Franciscus Cornelius "Frans" Theeuwes (1862-1949) werd door zijn vader Koos Theeuwes in oktober 1874 naar Mierlo gestuurd, waar zijn oudste broer Tiest een molen had. Hij bleef daar drie jaar en in 1877 woonde hij opnieuw in Gilze-Rijen. In 1889 huwde hij met Maria Lucia van Breda. Zij was geboren in 1865 in Merksplas. Haar broer was de stichter van de bank J. van Breda & Co. Na het huwelijk vestigden zij zich als molenaar in Vught. Hij maalde daar graan en schors voor de leerlooierijen, maar in Vught en omgeving was hiermee toch niet veel te verdienen. Daarom trok hij in 1895 naar Hoogstraten.
Hij begon daar als pachter van de nog bestaande Laermolen van Hoogstraten aan de Mark. Toen zijn zoontje Carolus Josephus "Karel" (°Hoogstraten 05.03.1896) daar op 30 juli 1898 in de rivier verdronk, werd besloten de Watermolen te verlaten.
Frans liet onmiddellijk na zijn aankoop de stoommachine vervangen door een benzinemotor maar maalde ook nog met de wind.
Frans - de stamvader van de Hoogstraatse Theeuwes-tak - was een zeer eerlijk man. Praktijken in het molenaarsvak, welke bij andere molens veelvuldig werden toegepast, werden op zijn molen niet toegestaan. Hij was met hart en ziel verkocht aan het echte molenaarsvak. Malen met de wind was zijn ideaal. Maar technische ontwikkelingen maakten ook vernieuwingen noodzakelijk. Frans Theeuwes was vele jaren voorzitter van de Molenaarsbond "Ons Belang" van de provincie Antwerpen. Bij zijn overlijden werd dan ook een uitvoerig artikel "In memoriam Frans Theeuwes" gepubliceerd in het blad "De Belgische Molenaar" (06.01.1950). Men noemde hem "een onbuigzaam voorvechter der molenaarsbelangen, een wijs en bescheiden raadsman. Een windmolenaar, taai en stoer als de molen zelf".
Het gezin van Frans Theeuwes en Maria van Breda had elf kinderen: Jacobus (°Vught 1890), Alexander (°Vught 1893), Carolus (°Hoogstraten 1896), Maria (°Hoogstraten 1900), de eerste tweeling Lucia en Joanna (°Hoogstraten 1905), Gerard (°Hoogstraten 1906), de tweede tweeling Emma en Ludovica (°Hoogstraten 1908). Het derde kind Carolus en de tweeling Emma en Ludovica waren zijn jong overleden.
Hierna volgt een korte biografie van deze kinderen: - Jacobus Franciscus "Jaak" Theeuwes (°Vught 28.12.1890 - +Morkhoven 06.01.1931) trouwde in Baalre-Nassau op 12 juni 1920 met Philomena Snoeys (°Baarle-Nassau 11.03.1890 - +Morkhoven 16.02.1948). In 1924 kochten ze de windmolen in Morkhoven bij Herentals. Het gezin kreeg acht kinderen. - Alexander "Sander" Theeuwes (°Vught 1893) was eerst gehuwd met Maria Van Aerts. In 1941 hertrouwde hij met Alida Adriaensen (°Rijkevorsel 1901). Na zijn opleiding tot molenaar vestigde hij zich in Geel maar werd nadien winkelier in Antwerpen. Later kwam hij terug naar Hoogstraten waar hij gedurende vele jaren een kippenkwekerij uitbaatte - Theresia Theeuwes was een bekwame en ijverige vrouw. Haar man, Jozef van Dongen, was een zeer vaardige en kunstzinnige pottenbakker. - Arthur (zie hierna) - Maria Theresia (°Hoogstraten 1900) was een zeer levenslustige en werkzame vrouw. Samen met haar man, Alphons Borremans (°1908) heeft zij vele jaren een zaak in voedingswaren uitgebaat in Antwerpen. - Lucia Theresia (°Hoogstraten 1905), zuster Alexis, trad in 1926 in het klooster van de Norbertinessen in Duffel. In 1933 was zij een van de stichters van het ziekenhuis Sint-Norbertus in Duffel. Zij werd ook directrice van de verpleegstersschool. - Johanna Theresia (°Hoogstraten 1905). Zuster Marie-Clothilde ging in het klooster bij de Ursulinen in Hoogstraten. Meer dan zeventig jaren heeft zij met veel inzet en humor gewerkt en gezorgd voor de medemens. - Gerard Theeuwes (°Hoogstraten 1906) huwde in 1935 met Julia Peeters (°Noorderwijk 1910). Na haar overlijden, hertrouwde hij in 1970 met Maria Desair (°Overpelt 1923). Gerard heeft op verschillende molens binnen de familie gewerkt. Het gezin had in Antwerpen ook een handel in kruidenierswaren. In 1947 kocht hij een maalderij in Voortkapel-Westerlo. Die bouwde hij uit tot een welvarend molenaarsbedrijf.
Bij gift, verleden op 19 maart 1934, liet Frans Theeuwes zijn windmolen over aan zijn vierde zoon Arthur Theeuwes (Hoogstraten 1900 - Malle 1989), gehuwd in 1926 met Maria Theresia Nuyts (1897-1977).
Arthur was de laatste "echte" Hoogstraatse molenaar die levenslang met zijn molen vergroeid bleef. Om de strijd aan te kunnen tegen de moderne grootindustrie en de machtige bloemmolens, moderniseerde hij zijn windmolen in 1935 door met de vooruitgang mee te gaan en hem te "verdekkeren", dit is: door het systeem van ingenieur Dekker er op toe te passen om met de wieken gemakkelijker de wind op te vangen en hem meer te doen renderen. Er waren echter andere factoren die het molenbedrijf benadeelden. De jaren van de tweede wereldoorlog brachten veel moeilijkheden en gevaren mee. De molen leed gelukkig niet van de beschieting en bood zelfs tijdens het bombardement van Hoogstraten in de angstige oktoberdagen van 1944 onder de dikke molenwal bij dag en nacht een veilig onderdak aan 150 mensen uit de buurt.
Vooral na de oorlog werd in de Noorderkempen van traditionele landbouw overgeschakeld op veeteelt en tuinbouw: er werd bijna geen graan meer gewonnen... Het was als een symbool van de nakende teloorgang van het landelijk molenaarsbedrijf ook elders dat de molen aan de Houvast in 1951 zijn wieken verloor. Er werd verder gemalen met de benzinemotor.
Voor de maalder echter begonnen de jaren te wegen en hij verkoos het zware bedrijf aan jonge krachten over te laten. Het afscheid viel hem zwaar, maar ook jonge krachten konden de bijna anderhalve eeuw oude molen geen nieuw leven meer inblazen... Zijn oudste zoon Frans (Franciscus Ludovicus) Theeuwes, gehuwd met Ludovica "Louise" Hens (die 7 kinderen kregen) zegde dan ook de molenaarstiel en de molen vaarwel in 1973. Zijn twee zussen zorgden er voor dat het molenhuis en de molen in het bezit van de familie bleven. Lucie, gehuwd met Marcel Van Bergen, werd eigenares van de ouderlijke woning en Maria, gehuwd met Jules Hens, toverde het ruime gelijkvloers en de oorlogsschuilkelder onder de hoge molenkoepel sedert 13 juni 1975 om tot een ultra-moderne café-dancing "De meulen".
In de familie Theeuwes bleef de herinnering aan de windmolen "in zijn volle glorie" bewaard met o.a. het schilderij dat Reyninga Wibe ervan op 19 oktober 1943 maakte.
Op een eiken balk in de molenkap stond het volgende rijm: "Het molenaarsleven / Heeft God ons gegeven, / Maar het malen met de nacht / Heeft de duivel ingebracht !".
De molen werd op 30 maart 1974 (bij akte verleden voor notaris André Rommens uit Hoogstraten) verkocht aan Maria Theeuwes (°Halle 20.07.1928) , echtgenote van Jules Jacob Hens (handelaar in Hoogstraten). Zij openden in de stenen onderbouw (waar de mechanische maalderij gevestigd was) op 13 juni 1975 een feestzaal en café-dancing. Elf jaar later, in 1986, vonden Yves Hoskens en Fred Van Ostayen in de Nieuwe Molen, een betere locatie voor hun discotheek Highstreet in de Gelmelstraat te Hoogstraten. Omheen de molenromp kwam er een nieuwbouw, waarboven enkel nog het bovenste gedeelte van de molenromp boven de constructie uitstak...
De molenromp en bijgebouwen werden in 2023 geheel gesloopt.
Opeenvolgende eigenaars: - 1843, opbouw: Verschueren-Fleerackers Jan Pieter, molenaar te Hoogstraten ("nouvelle construction d'un moulin à vent sur terrain vierge") - 20.08.1846, verkoop: De Vrindt-Janssens Pieter Jozef, molenaar te Hoogstraten (notaris Antonius Jozef de Boungne) - 20.12.1881, verkoop: Van der Westerlaken-Joosen Joannes, molenaar te Chaam (NL) (notaris Van Regemorter) - 19.10.1889, gift: Van der Westerlaken-Verschueren Adrianus, molenaar te Hoogstraten (notaris Van Regemorter) - 02.04.1906, verkoop: Theeuwes-Van Breda Frans Corneel, molenaar in Hoogstraten (notaris Van Regemorter) - 19.03.1934, gift: Theeuwes-Nuyts Arthur Marie, molenaar in Hoogstraten (notaris Vermeulen) - 30.03.1974, verkoop: Hens-Theeuwes Julianus Jacobus, handelaar in Hoogstraten (notaris Rommens - bouwgrond met vroegere windmolen) - 1986, verkoop: Fred Van Ostaeyen
- RAM, “Inboedel discotheek Highstreet staat te koop”, Gazet van Antwerpen, 05.02.2021. Wie een aandenken in huis wil van de voormalige discotheek Highstreet in Hoogstraten kan een bod doen op de inboedel. Highstreet opende halfweg de jaren tachtig de deuren op de Sint-Lenaartseweg in Hoogstraten. Oprichter Fred van Ostaeijen gaf in 2014 de uitbating uit handen, maar is nog eigenaar van het gebouw. Het coronavirus en de gedwongen sluiting betekende in september het faillissement voor de uitbatende vennootschap van Highstreet. Via de website van Troostwijk, dat industriële goederen veilt, worden nu meer dan 180 spullen van het interieur van Highstreet per opbod verkocht. Naast meubilair worden ook onder andere een danskooi, condoomautomaat, reclameverlichting en een rookmachine te koop aangeboden. Een bod doen kan tot 17 februari via deze website.
- Els Brandt, “Inboedel discotheek Highstreet in Hoogstraten wordt geveild: rookmachine, danskoio en condoomautomaten te koop”, vrtnieuws, 05.0.2021. Fans van de voormalige discotheek Highstreet in Hoogstraten kunnen een aandenken van de club in huis halen via een online veiling. Meer dan 180 stuks uit het interieur worden per opbod verkocht. Naast meubilair, reclameverlichting en koelkasten zitten er ook specialere dingen tussen zoals een danskooi en een rookmachine. Midden jaren 1980 opende discotheek Highstreet de deuren op de Sint-Lenaartseweg in Hoogstraten. De oprichter, Fred van Ostaeijen, baatte het gebouw al sinds 2014 niet meer uit, maar hij is er wel nog eigenaar van. De discotheek moest in maart vorig jaar verplicht de deuren sluiten door corona en ging in september failliet.
Nu worden 183 spullen van de discotheek verkocht via een online veiling bij Troostwijk Auctions. Daar zitten barkrukken en ander meubilair tussen maar ook reclameverlichting, koelkasten en condoomautomaten. Ook een danskooi (foto bovenaan artikel) is op zoek naar een nieuwe eigenaar. Op 17 februari wordt de veiling afgesloten.
- Arthur Verhaegen, “Inboedel Highstreet wordt geveild: “opbrengst voor renovatie en heropening”, rtv, 10.02.2021. Discotheek Highstreet was decennialang een begrip in Hoogstraten. Jongeren uit de Noorderkempen maar ook uit Nederland spendeerden er hun weekendavonden. De inrichting en de inboedel van de discotheek wordt nu geveild. Het gebouw wordt met de opbrengst gerenoveerd om een nieuwe Highstreet te laten verrijzen.
Literatuur
Archieven en landkaarten - Provinicaal Kadaster te Antwerpen - Rijksarchief Antwerpen, Notariële archieven van de provincie Antwerpen, nr. 11549. Minuten van notaris Antonius Jozef de Boungne (Hoogstraten) van 1843 (akte van 22.11.1843) - Rijksarchief Antwerpen, Notariële archieven van de provincie Antwerpen, nr. 22018. Minuten van notaris Hubertus Guillielmus Van Regemorter (Hoogstraten) van 1906 (akte van 02.04.1906) - Atlas der Buurtwegen (ca. 1844) (niet aangeduid) - Topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850)
Werken - Herman Holemans & P.J. Lemmens, "Molens der Noorder- en Oosterkempen", Nieuwkerken, Ten Bos, 1980, p. 42-43, 45-46. - Jozef Lauwerys, "De windmolen aan de Houvast", in: Gazet van Hoogstraten, jg. 85, nr. 51 (23.12.1977), p. 1. - Jozef Lauwerys, "De windmolen aan de Houvast", in: Jaarboek van de Koninklijke Hoogstraatse oudheidkundige Kring (H.O.K.), jg. 45, 1977, p. H.O.K., jg. 45, 1977, p. 108-111. - "In memoriam Frans Theeuwes", De Belgische Molenaar, 06.01.1950. - "Molenaarsfamilie Theeuwes met negenhonderd aan tafel", De Hoogstraatse Maand, jg. 14, nr. 163, november 1998, p. 38. - Harry Theeuwes, "Familieboek Theeuwes", Turnhout, s.d. - S. De Sadeleer & G. Plomteux, "Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Antwerpen, Arrondissement Turnhout, Kanton Hoogstraten", Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 16N4, Brussel - Turnhout, 2002. - P.J. Lemmens, "Molenoverzicht uit het Arrondissement Turnhout van 1830 tot heden", Heemkundig Handboekje voor de Antwerpse Randgemeenten, Kwartaalschrift, Borgerhout, Gitschotel Buurschap, Jg. 12, [1964], nr. 3, p. 2. - Herman Holemans, "Wind- en watermolens van de provincie Antwerpen. Deel 2. Gemeenten H-O", Opwijk, Studiekring Ons Molenheem, 2010, p. 27. - "Open Monumentendag. Molens kijken.... van een restauratieproject tot Highstreet", in: De Hoogstraatse Maand, jg. 16, nr. 185, sept. 2000, p. 12.
Persberichten - Toon Verheijen, “Danskooi, unieke barmeubels, lichtreclame en een condoomautomaat: inboedel legendarische discotheek Higstreet wordt online geveild”, Het Laatste Nieuws, 04.02.2021. - RAM, “Inboedel discotheek Highstreet staat te koop”, Gazet van Antwerpen, 05.02.2021. - Els Brandt, “Inboedel discotheek Highstreet in Hoogstraten wordt geveild: rookmachine, danskoio en condoomautomaten te koop”, vrtnieuws, 05.0.2021. - Toon Verheyen, “Highstreet heropent eind 2021 als discotheek: “Gaan het pand volledig renoveren, maar iconische H blijft behouden”, Het Laatste Nieuws, 10.02.2021. - Toon Verheijen, “Ook Highstreet 2.0 redt het niet, populaire discotheek in Hoogstraten sluit opnieuw de deuren”, BN-De Stem, 15.09.2020. - Arthur Verhaegen, “Inboedel Highstreet wordt geveild: “opbrengst voor renovatie en heropening”, rtv, 10.02.2021.
Mailberichten en meldingen - Willem Jans, 26.12.2013 - Brian van Steen, Hoogstraten (gewezen medewerker), 2010 - Stefaan Denewet, Essen, 31.10.2023 (melding van de sloop)
Hoogstraten, Antwerpen
