De Bostmolen, ook wel gekend als de Machelgemmolen, is een watermolen op de Zwalm in de Machelgemstraat 56, een zijstraat van de weg tussen Munkzwalm en Zottegem (vlak voor de spoorwegovergang naar rechts).

Een eerste watermolen werd al in 1040 vermeld.

In de penningkohieren van 1571 (f° 8 r°) was het een dubbelmolen, ingericht als graan- en oliemolen. Beide molens werden toen door Kerstiaen (Christiaan) Keymeulen in pacht gehouden van jonkheer Joos van Courtewijle (Cortewille), gouverneur van Oudenaarde, die in 1572 sneuvelde bij de verdediging van de stad tegen de geuzen. De tekst luidt: "Kerstiaen Keymuelen haudt in pachte van joncheer Joos van Courtewijle een watercooren muelen voor 12 mudde coorens tsjaers audenaertsche mate alzo de muelen malende es ende ghetaxeert elc halster tot 2 p. 16 scheIl. par. ende compt tzamen 403 p. 4 schell. parisis. Dezelve noch in pachte van zelven heer een olye watermuelen voor 12 p. par. tjrs. Tezamen 416 p. 4 schell. parisis".(In dezelfde Penningkohieren van Roborst (f° 28 v°) wordt "ter nieuwermuelen van Bost" vermeld, maar die kon nog niet gelokaliseerd worden).

De oliemolen stond aan de overzijde van de beek. Het gebouw was gedateerd "1630" door middel van muurankers in de geveltop (hetgeen wijst op een heropbouw) en werd kort na 1933 afgebroken. Bij de schutbalken aan de beek staat op een gemetselde steen het jaartal 1782.

In opdracht van Caroline Petronelle Bettens, weduwe van Francies Moreels, wonende in Roborst, wordt op 7 en 21 september en 7 oktober 1802 te Zottegem in de Nederstraat in de herberg van Charles Haegeman openbaar verkocht: de oudvermaarde en welbeklante korenwatermolen, met oliestampkot en gemetste huizingen, staande op 104 roeden grond, te Roborst gelegen op en aan de beek de Zwalm “alwaer noyt gebrek van water is”. (Gazette van Gend, nrs. 882, 886, 888 en 891 van 30 augustus (12 frucidor jaar X), 13 en 20 september 1802, of 26 fructidor en 3e compl. dag van het jaar X en30 september (8 vendimiaire jaar XI)

Beschrijving in het proces-verbaal van afpaling van de gemeente Roborst:
"il existe dans la commune deux moulins à eau.
Le premier situé sur le ruisseau dit le Swalm, est à un tournant et exploité par le propriétaire. D'après les renseignements que j'ai pris sur la quantité des grains qu'il peut moudre pendant le temps qu'il jouit d'une quantité d'eau suffisante, j'estime que son produit brut ne peut être porté qu'à la somme de 300 francs sur quoi je déduit (sic) le tiers pour frais d'entretien: reste en produit net de 200,00.
Le second moulin situé sur le même ruisseau à un peu de distance du précédent eet aussi exploité par le propriétaire dont il ne fait peu d'usage par rapport d'insuffisance d'eau d'après la comparaison que j'en ai fait avec le premier, j'estime son produit brut à 149 francs, déduction fait des frais d'entretien et réparations reste en produit net 102,00".

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: Moreels Livinus, zonder beroep te Roborst
- 1866, verkoop: Van Wittenberghe Charles Louis, landbouwer te Roborst
- 03.07.1889, verkoop: Plasmans-Ghijs Victor, landbouwer te Roborst (notaris Van Damme)
- 22.11.1911, erfenis: de weduwe en de kinderen (overlijden van Victor Plasmans)
- 11.04.1934, erfenis: de kinderen (overlijden van de weduwe)
- 07.07.1951, deling: Plasmans-De Pandelaere Oscar Julien, molenaar te Roborst (notaris De Beer)
- 19.11.1955, erfenis: Plasmans Oscar Julien Justin, molenaar te Roborst (overlijden van vrouw De Pandelaer)
- 02.02.1957, erfenis: Plasmans-Van der Donckt Frans Hubert Prosper, landbouwer te Roborst (overlijden van Oscar Plasmans)
- 11.04.1979, verkoop: Maryns-Steffelaer Paul Joseph, leraar te Zottegem (notaris Story)
- 31.05.1985: Maryns Paul Joseph, te Roborst (notaris Hoste - korenwatermolen met afhangen B272d)
- 2014, eigenaar: Maryns Olav (zoon van Paul Joseph) & Lybaert Kim

In het begin vande 19e eeuw waren de Machelgemmolens eigendom van de familie Moreels. De koopman in olie Livinus Moreels ging in 1849 rentenieren en door de stopzetting van zijn bedrijf zijn de watermolens en de boerderij "separaat of gesamentlijk te pagten - Inlichtingen en conditien zijn te bevragen bij Notaris de Mulder te Oudenaarde". De inrichting is als volgt beschreven: "Eenen graenwaetermolen en een stampkot gelegen op de Swalm met dry koppels maelstenen, stampharnas en een koppel pletterssteenen, alles in besten staet van conservatie en tot heden in werksaemheid."

In 1866 werd de molen openbaar verkocht na het overlijden van Livinus Moreels. Nieuwe eigenaar werd landbouwer Karel van Wittenberghe, die in 1877 een zeer grote stoommachine plaatste. Een succes is het blijkbaar niet geworden, want in 1889 werd de molen openbaar verkocht "uit oorzaak van Failliet". De molen werd dan eigendom van de familie Plasmans. De oliemolen werd in 1933 opgeheven en verenigd met de graanmolen.

De molen wordt aangedreven door een ijzeren bovenslagrad dat oorspronkelijk was ingebouwd onder een soort afdak met lessenaarsdak. De molen werd in 1966 stilgelegd en ingericht als café. Omwille van de jazz-optredens die er een tijdlang werden georganiseerd, werd de molen ook bekend als de Tootsmolen, naar de wereldberoemde jazzmuzikant (mondharmonica) Toots Tielemans.

Het sluiswerk met woelrol met pal en twee zwengels is afgedekt met een ijzeren kapje; er zijn een klein en een groot tandrad. Er is ook een getrapte strekdam met loopbrugje. Sedert 1981 wordt het bovenwaterpeil automatisch beheerst door een klepstuw.
Het bakstenen molenhuis van vier traveeën en twee bouwlagen staat onder een zadeldak (van pannen, naast de Zwalmrivier); het huis is gedateerd 1630 in vermoedelijk hergebruikte muurankers in de noordgevel en 1785 in een ingemetselde zandsteen van de hoekketting aan de watergevel, die vermoedelijk vergroot werd rond 1875. Er zijn licht getoogde vensters met ijzeren roedeverdeling. Tegen de westelijke watergevel met natuurstenen onderbouw is het ijzeren bovenslagrad bewaard gebleven. Binnenin kan men nog de diepe asput met arduinen ringmuur en op de meelzolder vier koppels maalstenen, sleepluiwerk en haverbreker zien.

Langs het rad wordt het peil geregeld door een klepstuw die een verval creëert van 2,1 meter. Stroomafwaarts is een bodemval aanwezig met twee vervallen van 0,2 meter. Er is geen bypass.

Het gebouw is thans nog steeds ingericht als horecazaak (restaurant-taverne) en werd in 2000/2003 beschermd als monument en samen met zijn omgeving als dorpsgezicht. Het molengebouw werd hersteld  naar een ontwerp van architect Sabine Okkerse uit Horebeke. Dat gebeurde in het vooruitzicht van een maalvaardige restauratie. Dat laatste werd evenwel (nog) niet gerealiseerd.

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Intekendatum: 09.05.2005, 11 u.
Molen: Roborst (Zwalm), Bostmolen - watermolen met metalen bovenslagrad
Bouwheer: Olav Maryns & Kim Lybaert
Ontwerper: Arch.bureau Sabine Okkerse bvba, Horebeke
Opdracht: Aanvraag tot deelneming aan de beperkte aanbesteding voor de restauratie, fase 1: opstellen van een lijst van gegadigden voor de funderingsversterking & bouwkundige werken; o/cat. D24, kl. 1
Plaats aanbesteding: Architectenbureau Sabine Okkerse, bvba, Ommegangstraat 2, 9667 Horebeke
Toewijzing: Aquastra bvba, WevelgemDieter Herregodts,

-----------------

Uitspraak door de Raad van Vlaanderen in een zaak tussen  Lieven Bettens, molenaar te Roborst, Jan-Baptist van der Donckt (Zottegem) en de procureur-generaal, tegen de schepenen van Aalst, gedaagde.

Betreft saisissement en verkoop van hoornvee tot verhaal van niet betaald "bestiaelgeld", 14 mei 1729.
Ghesien t'proces hanghen(de) hier t'hove in rechte tusschen Jacq(ue)s vander Donckt tot Sotteghem h(eessche)re resint den procur(eur) g(ener)ael van Vlaenderen, met hem ghevought ter eender sijden, Burghm(eest)re en(de) schepen(en) der stede van Aelst ghed(aeghd)e, ende Lieven Bettens tot Rooborst gheinth(imeerd)en verw(eerder)rs ter andere.
Thof seght, wijst, ende over recht dat den h(eessche)re resint hem ter quaeder causen becraint ende beclaeght heeft van(den) verw(eerde)rs, en(de) van(de) senten(tie) dies questie, dienvolghen(de) sal de selve sorteren haer vol effect sonder correctie, ofte reformae(tie), cond(ioneer)t den selven reformant over sijn frivol appel, inde boete van xxx carolus gul(den)s s'keijsers, ende s'coninghs ons ghedughs heeren proffijte, en(de) inde costen van(den) betrecke ter tauxae(tie) van(den) hove, onder stont pro: den XIIIIen Meije XVIIc neghenentwintich.
Naer collatie ghedaen jeghens de sententie rolle berustende ter greffie van(den) Raede van Vlaenderen is de voorenstaende copie daermede bevonden t'accorderen. Toorconden den onderschreven ghesworen clercq van(den) voors(eide) greffie desen XV oust XVIIc eenendertich.
(Get.) Denijs Huijsmans
Bron: Rijksarchief Gent, Raad van Vlaanderen, nr. 29.838.

Literatuur

Archieven
Stadsarchief Gent, Penningkohieren Roborst, 1571, f° 8r°, 28 v°.

Gedrukte bronnen
"Gazette van Gend", nrs. 882, 886, 888 en 891 van 30 augustus (12 frucidor jaar X), 13 en 20 september 1802, of 26 fructidor en 3e compl. dag van het jaar X en30 september (8 vendimiaire jaar XI

Werken
P. Bauters & R. Buysse, "De Oostvlaamse watermolens. Inventaris 1980", Gent, 1980, p. 133-135 (Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen. Bijdragen, nieuwe reeks, 11).
A. ver Elst, "De watermolens van Antwerpen en Vlaanderen in beeld", Zaltbommel, 1979.
P. Bauters, "Oostvlaams molenbestand 1986", Gent, 1985 (Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen. Bijdragen, nieuwe reeks, 25).
Julien Th. Vandeputte, "De molens van het arrondissement Oudenaarde uit hun geschiedenis", Oudenaarde, 1974, p. 63-65.
Lieven Denewet, "De Bostmolen van Roborst zal na 40 jaar horeca-uitbating opnieuw maalvaardig worden", in: Molenecho's, XXXI, 2003, nr. 2, p. 73.
G. De Noyette - M. Hoebeke, "Dorpsbeelden uit het verleden, Zwalm", Nazareth, 1994, p. 31.
Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. Derde aflevering. De arrondissementen Oudenaarde en Sint-Niklaas", in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XVI, 1962, 2 (Gent, 1963).
Robert Desart, "Les Moulins à Eau du Hainaut et des Flandres", Soignies, Lemaire, 1968, p. 121.
"Zwervend doorheen de Zwalmvallei bij het ruisen der watermolens", in: Ons Volk, Weekblad voor het gezin, jg. XLVIII, 1965, nr. 33, 19 augustus, p.20-23, ill., krt.
H. Holemans, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 6. Gemeenten O-R", Opwijk, 2006.
F. Verlaeckt, F. Van de Velde e.a., "De molens van Zwalm. Een lees- en kijkboek", Zwalm, Heemkundekring De Zwalm, 2010, 193 p.

Persberichten
Dieter Herregodts, "Restauratie wenkt voor Bostmolen. Eigenaars willen watermolen in Roborst weer doen draaien", in: Het Nieuwsblad, 06.03.2003.
DCRB, "Zwalm. Geen vrachtwagens meer over bruggen van de Zwalm", Het Laatste Nieuws, 18.11.2010, p. 19.
Pierre Penninck, "Open Monumentendag in Zwalm op 11 september", Het Nieuwsblad, 09.09.2011.