De Grote Molen of Molen Verburgh was aanvankelijk een houten korenwindmolen, aan de noordzijde van de Kalsijdeweg (nr. 34), op 400 meter ten westen van de kerk.

Hij werd tussen 1775 en 1815 gebouwd. Hij staat nog niet aangeduid op de Ferrariskaart van ca. 1775.

Eigenaar en molenaar rond 1815 was Guillaume Lievens (°1772). De oppervlakte van het erf bedroeg in 1815 6 gemet 160 roeden. Guillaumes oudste zoon Fransciscus (°1798) werd eigenaar-molenaar op de houten Westmolen van Dudzele, brak hem af en verving hem door een stenen molen in 1835.

Eigenaars na 1830:
- ca. 1815: Lievens Guillaume (°1772), bakker-molenaar te Dudzele
- 03.03.1836, verkoop: Lievens Philippe, molenaar te Stalhille (notaris Delarue)
- 18.11.1837, deling: Moyaert Joanna, molenarin te Stalhille (notaris Bonnaert)
- jaren 1840, eigenaar: Baervoets-T'Jonck, te Stalhille
- 06.07.1856, verkoop: Verplancke-Monteyne Antonius, herbergier te Varsenare (notaris Darswilder)
- 12.07.1860, eigennaar: Vandamme Clement, molenaar te Moerkerke (notaris Coflens - "koornwindmolen met stampkot genaamd "den Grooten Molen").
- 19.09.1874, verkoop: Claeys-Haeghebaert Jacobus, molenaar te Stalhille (notaris Van Huele)
- 06.03.1875, verkoop: a) Vansieleghem Severin, landbouwer te Aartrijke, b) Vansieleghem Constant, landbouwer te Torhout en c) Vansieleghem Louis, landbouwer te Zedelgem (notaris Van Huele - "eenen schoonen en onlangs nieuwgebouwden koorn- en oliewindmolen")
- 15.03.1884, verkoop: Vandepitte-Knockaert Augustus, molenaar te Stalhille (notaris Van Huele)
- 31.07.1908, verkoop: Verburgh-Soete August, landbouwer te Stalhille (notaris Termote)
- 24.09.1912, erfenis: en de kinderen (overlijden door wiekslag van Julia Soete, vrouw van August Verburgh)
- 07.02.1922, afstand: a) Verburgh Oscar, molenaar te Stalhille en b) Verburgh Ida, echtgenote Beyaert Alfons, zonder beroep te Stalhille (notaris Tanger)
- 23.07.1922, afstand: Verburgh Oscar Jozef, molenaar te Stalhille (notaris Tanger)
- 1931, erfenis: a) Verburgh-Danneels Richard Eduard, landbouwer te Stalhille en b) Malfeyt-Verburgh Camiel Joseph, landbouwer te Stalhille (overlijden van Oscar Verburgh)
- 18.07.1936, verkoop: Kerckhof Gustaaf Joseph, landbouwer te Stalhille (notaris Vanderbeke - "windmolen met toebehoorten")
- 1963, huwelijk: Kerckhof-Hessens Gustaaf Joseph, zonder beroep te Stalhille
- 15.11.1975, verkoop: Kerckhof-Coppin Willy Charles, landbouwer te Stalhille (notaris Bossuyt)
- 1991, verkoop: Leon Claeys & Paula Verhelst uit Oudenburg

Op vrijdagavond 25 januari 1861 brak rond 20 uur brand uit. Twee uur later was heel de molen vernield. De brandoorzaak was niet bekend. In hetzelfde jaar 1861 werd de vernielde molen vervangen door een stenen grondzeiler, ingericht als koren- en oliemolen.

In 1874 kocht Jacob Claeys de molen en kwam er zich ook vestigen. Het jaar daarop reeds ging de molen over naar de landbouwers Constant Severin en Louis Vansieleghem. Ze waren geen molenaars en woonden ook niet in Stalhille. De molen was daarna een tijdje in het bezit van de Brugse rechter Deman.
In hun tijd werd de molen verpacht aan molenaars. Onder hen bevond zich August Vandepitte, zoon van Casimir Vandepitte van de Plaatsmolen van Stalhille en de broer van Charles Vandepitte die op de molen van zijn vader was blijven wonen en werken.

Het gezin August Vandepitte-Knockaert slaagde er in 1884 de molen af te kopen. Daardoor waren de beide molens van Stalhille nu in handen van twee broers-molenaars.
August Vandepitte bleef molenaar tot in 1908. In 1905 had hij bij zijn molen een stoommachine geplaatst om een hoger rendement te halen als de wind niet meezat. August was trouwens een figuur met aanzien in molenaarskringen. In 1881 was hij een van de medestichters van de onderlinge maatschappij "De Vereenigde Molenaars" die werd opgericht te Brugge en die erin slaagde de verzekeringspremies tegen brand- en bliksemschade te halveren.

Toen August Vandepitte er in 1908 definitief mee stopte kwam de molen in het bezit van de familie Verburgh.
August Verburgh (Ettelgem,1845 - 1939) bereikte een hoge leeftijd, maar bleef niet van ongeluk gespaard: zijn vrouw Julia Soete werd op 24 september 1912 gedood door een slag van een molenwiek, met het leggen van haar was. Een andere bron meldt dat ze onthoofd werd door de wieken toen ze een varken van de dood wilde redden (zie bijlage). August werd opgevolgd door zoon Oscar Verburgh (1889-1931), gehuwd met zijn nichtje Sylvie Soete (°1899). De familie Verburgh verhuisde naar een boerderij in Noordschote. In 1936 verkochten ze de molen met de woonst aan landbouwer Gustaaf Kerckhof.

De molen maalde nog in het begin van de tweede wereldoorlog. In 1942 liet de Duitse bezetter de roeden verwijderen.

In november 1975 kwam de molenromp in het bezit van Willy Kerckhof, zoon van Achiel en een neef van de hogergenoemde Gustaaf. In 1991 kocht het echtpaar Leon Claeys en Paula Verhelst uit Oudenburg de molenromp. Ze renoveerden in 1995 de molenromp, naar de plannen van hun dochter, architecte Brigitte Claeys. De molenromp kreeg een nieuwe mansardekap, die echter vast op de romp werd geplaatst. De vroegere molenaarswoonst van het langgeveltype met aangebouwde stalling had in de jaren 1930 een verdieping bijgekregen. Het woongedeelte zelf, vroeger één grote ruimte die tegelijk als winkel en herberg dienst deed, behield na de renovatie haar woonfunctie.

Bouwkundige beschrijving:
Konische molenromp, ruim 13 meter hoog, met een benedenverdieping en twee zolder.
De romp is opgetrokken in rode baksteen. Rondboogvensters en oorspronkelijk twee rondboogingangen.
Op de tweede zolder is enkel het wiel en de as van het luiwerk nog ter plaatse.
Op het erf liggen twee molenstenen van basaltsteen.

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Gazette van Brugge en der provincie West-Vlaenderen, 28.01.1861.
Stalhille, Grote Molen, 25 januari 1861. Geheel afgebrand.
Vrydag avond is te Stalhille eenen graenmolen afgebrand; om 8 ure borst den brand uit, en twee uren later was de molen gansch vernield. Wy kennen de oorzaek van den brand niet.

De Poperinghenaar, 29.09.1912, p. 2
Slag van molenwiek.
Te Stalhille wilde de landbouwster, vrouw August Verburgh, een zwijn van de molenwal jagen toen zij zelf een molenslag op het hoofd kreeg. Zij bleef op den slag dood.

----------

De molenaarsfamilie Verburgh

Molenaar August Verburgh (geboren te Ettelgem op 28 april 1845 en overleden te Ettelgem op 13 april 1939 - zijn vrouw werd gedood door de molen, met het leggen van haar was).
Oscar Verburgh (broer van  mijn grootvader Arthur Verburgh - geboren te Ettelgem op 01 augustus 1884 - overleden te Westkapelle op 12 september 1924 - echtgenoot van Léonie Vandekerchove) en zijn vrouw Sylvie Soete die mijn meter was. 
Ik heb ook kennis van de molen, die uitgebaat werd door mijn grootvader Arthur Verburgh echtgenoot van Léonie Vandekerchove.  Die werd verkocht in 1924.  Nu staat die molen in Gtis (Grijspeerdmolen).
Deze inlichtingen zijn geleverd door Georges Arthur Léopold Verburgh, geboren te Westkapelle op 23 november 1946, woonachtig in Wallonië, prov. Namen - zoon van Arsène Verburgh (Westkapalle 1919 - Chimay 2005) en Urbanie Vanparys (Oostkerke 1921 - Charleroi 1984), en kleinzoon van Arthur Verburgh. Ikzelf heb een zoon Sébastien Verburgh, geboren te Charleroi op 31 juli 1975, dierenarts te Amiens (Frankrijk).

Georges A.L. Verburgh

Anneke Verburgh: 'Mijn grootvader Oscar Verburgh (°aug. 1888) is daar geboren. Hij was gehuwd met zijn nichtje Sylvie Soete ° 30/08/1899. Tijdens de oorlog zijn ze verhuisd naar een boerderij in Noordschote waar mijn vader Georges op 1 juli 1933 geboren is. Ik weet uit verhalen dat mijn pépé's moeder onthoofd werd door de wieken om een varken van de dood te redden en dit met haar eigen dood moest bekopen.' Een gruwelijke anekdote...'

Freddy Verburgh: 'Oscar Verburgh is op 30-8-1888 geboren in Ettelgem en overleed in Brugge op 2-8-1968. Zijn vader was August Verburgh geboren Ettelgem op 28-7-1845 en overleden te Zuienkerke op 13-4-1939, gehuwd met Julia Soete, geboren te Ettelgem op 23-12-1852 en overleden te Stalhille (door wiekslag van de molen) op 24-9-1912.

Literatuur

Landkaarten
Ferrariskaart (ca. 1775)
Atlas der Buurtwegen (ca. 1844)
Topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850)

Gedrukte bronnen
Gazette van Brugge en der provincie West-Vlaenderen, 28.01.1861.
De Poperinghenaar, 29.09.1912, p. 2 (dodelijke slag van molenwiek, vrouw van August Verburgh)

Werken
Luc Devliegher, "De molens in West-Vlaanderen", Tielt/Weesp, 1984, p. 240-241 (Kunstpatrimonium van West-Vlaanderen, 9).
G. Monteyne, "Stalhille, parel van het Noorden", Jabbeke, 2000.
A. Van Eenoo, "Jabbeke. Histories en legenden, deel III, Jabbeke, s.d., p. 288-289.
A. Vervenne, "Stalhille Meulene", inSnellinghem, jg. 17, 2004, p. 1869-1871.
Herman Holemans, "West-Vlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 7. Gemeenten S-U", Opwijk, Studiekring Ons Molenheem, 2003.
E. Hooft m.m.v. Boone B., Callaert G., De Bodt V. & Santy P., Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, Gemeente Jabbeke, Deelgemeenten Snellegem, Stalhille, Varsenare en Zerkegem, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen WVL35, 2007. Info Marcel Desmedt, januari 2008.
Info Georges A.L. Verburgh (°Westkapelle 1946), 17.09.2009 (afstammeling van de molenaarsfamilie).
"De Stenen Molen te Stalhille", in: Curiosa, 47ste jg., nr. 470, dec. 2009, p. 16-18.
Medling van Georges A.L. Verburgh
Melding van Anneke Verburgh
Medling van Freddy Verburgh