De Graevesmolen is een koren- en oliewatermolen met een metalen bovenslagrad (destijds ook oliemolen) op de Molenbeek of Ter Erpenbeek, aan de zuidwestzijde van de Bosstraat (nr. 25), op 400 meter ten westen van de kerk van Mere.
De watermolen werd voor 1440 gebouwd. In dat jaar behoorde de molen toe aan het Klooster van Heusden (1/3), aan ridder Jan Scoenjans (1/3) en aan Jan Polleyn (1/3).
Uit de penningkohieren van Mere (1571), f° 15 r°: "Adriaen de Wale houdt te proprieteyte een behuysde stede metten muelen ende berchelken gr. 1 dachwant 7 schell. 6 gr."
We zien hem aangeduid, maar telkens zonder benaming, op de Villaretkaart (1745-1748), Ferariskaart (ca. 1775), in de Atlas der Buurtwegen (ca. 1842), op de topografische kaart van Vandermaelen (ca. 1850) en op de kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1860).
Uit het proces-vebaal van afpaling van de gemeente Mere in 1812: "Il existe deux moulins à eau situés sur le ruisseau, dit Meulebeke, ils servent à moudre le grain. Le 1e appartenant à la veuve Chrétien De Meyer situé Section C n° 481, est bien construit et est le plus imprortant. Le 2e appartenant à Charles Lievens, situé Secton B n° 157 n'est pas comparable au premier tant pour la construction que pour sa situation. J'estime que celui apparteanant à la v(euv)e De Meyer peut être évalué en produit brut de 450 francs, déduction faite du tiers pour réparations et entretien reste en produit net 300,00. J'estime que le 2e peut être évalué en produit brut à 360 francs. Déducton comme dessus reste net 240.00."
De watermolen werd in 1834 ondergebracht in klasse 2, met een kadastraal inkomen van 190 frank.
De Bestendige Deputatie van de provincie Oost-Vlaanderen gaf op 12 juli 1842 de toelating aan Jan-Baptist De Graeve om een olie-inrichting toe te voegen.
Het huidig uitzicht dateert vooral uit de 19de eeuw. Er gebeurden verbouwingen in 1847, 1890 en 1924. In 1890 werd een stoommachine geplaatst, maar er werd ook nog met waterkracht gemalen en olie geslagen. De stoommachine is al lang verdwenen .
Eigenaars na 1830: - voor 1834, eigenaar: Impens-Coppens Jan-Baptist, molenaar te Mere en consoorten, waaronder De Wolf Charles, landbouwer te Mere - 03.03.1842, verkoop: De Graeve-Redant Jan-Baptist, molenaar te Mere (notaris Van Caneghem - koopt het deel van Impens) - 10.03.1842, verkoop: De Graeve-Redant Jan-Baptist, molenaar te Mere (notaris Van Caneghem - koopt het deel van De Wolf) - 28.03.1857, verklaring: de weduwe (overlijden van Jan-Baptist De Graeve) - 26.02.1863, deling: a) De Graeve Francis, molenaar te Mere, b) De Graeve Nicodemus, molenaar te Mere en c) De Graeve Liévin, molenaar te Mere (notaris De Schaepdrijver) - 07.09.1870, gift: a) De Graeve Frans (voor 2/3), graanmolenaar te Mere en b) De Graeve Nicodemus (voor 1/3), graanmolenaar te Mere (notaris Verbruggen - graan- en oliewatermolen) - 23.10.1875, deling: De Graeve Nicodemus, molenaar en olieslager te Mere (notaris Verbruggen) - 03.05.1878, erfenis: De Graeve-Vandenbulcke Benedict, molenaar te Mere (overlijden van Nicodemus De Graeve) - 21.08.1902, erfenis: de weduwe en de kinderen (overlijden van Benedict De Graeve) - 22.05.1925, afstand: a) De Graeve Maria Angelica Edonia, landbouwster te Mere, b) De Graeve Clement, c) De Graeve Marie Désiré, d) De Graeve Joseph Camille, e) De Graeve Maria, f) De Graeve François Octave en g) De Graeve Léonie Marguérite (notaris De Vis) - 20.10.1933, erfenis: a) De Graeve Maria Angelica Edonia, b) De Graeve Clement, c) De Graeve Marie Désiré, d) De Graeve Maria, e) De Graeve Joseph Camille en f) De Graeve Frans Octaaf, molenaar te Mere (overlijden van Léonie Marguerite De Graeve) - 08.11.1939, erfenis: a) De Graeve Marie Désiré, b) De Graeve Maria, c) De Graeve Frans Octaaf, molenaar te Mere en d) De Graeve Frans (overlijden van Marie Edonia De Graeve) - 04.10.1943, deling: a) De Graeve Marie Désiré, b) De Graeve Maria, de erfgenamen, c) De Graeve Frans Octaaf en d) De Graeve Joseph Camille, de weduwe en de kinderen (notaris De Vis) - 11.12.1966, erfenis: a) De Graeve-D'Haese Joseph Camille, de weduwe en de kinderen en b) De Graeve-Mahieu Francis Octave Ernest, ingenieur te Leuven (na het overlijden van De Graeve Marie Désiré en De Graeve Maria) - 28.06.1967, verkoop: Van Boxtael-De Rijck Roger, aannemer te Mere (notaris - maalderij en aanhorigheden)
Op dinsdag 13 april 1909 reed Judocus Janssens, poeldenier, van Erpe naar Meire, naar de watermolen met een wagen met rogge geladen van de weduwe De Groeve, toen zijn paard opeens verschrikte en achteruit in de Molenbeek, drie meters diep, liep.
In 1959 stopte molenaar De Graeve met malen. In 1982 werd een tweede waterrad, een metalen onderslagrad, geplaatst. Het was de bedoeling elektriciteit op te wekken, maar dit bleek niet mee te vallen.
Op 17 februari 1994 werd beschermd als monument: Erpe-Mere, Bosstraat nr. 2, Graevemolen (watermolen) (met molenhuis met aanhorigheden, schoorsteen en alle roerend werk (met oude bovenslagrad), 4 koppels maalstenen en toebehoren, kollergang, graankuiser, haverpletter, luiwerk, assen en raderwerk). Besluit nummer 2622. Nummer: 4.01/41082/136.1 / OO000793 Datum Definitief Besluit: 17-feb-1994 Datum Publicatie Staatsblad: 9-jun-1994 Type: Monument Gerelateerde inventarisitems: Naar de inventaris van het Onroerend Erfgoed Adressen: Bosstraat nr. 2, 9420 Erpe-Mere, deelgemeente Mere Kadastergegevens: Afdeling 2, Gemeente Mere, Nummer 0241_D_000_00 Sectie B Bron: https:// beschermingen.onroerenderfgoed. be/object/id/4.01/41082/136.1/
Op vrijdag 3 januari 2014 sloeg de bliksem in op de schouw van het molencomplex. Hij scheurde tot beneden open. Het bovenstuk donderde naar beneden op het duivenhok van moleneigenaar Roger Van Boxstael. Die ging, met gevaar voor eigen leven, een kijkje nemen in het hok om zich te vergewissen van de toestand van zijn dieren. Hij trof er minstens 20 van de 30 duiven dood aan. Omdat de 40-meterhoge schouw zo onstabiel stond, werd de brandweer van Aalst en burgemeester Hugo De Waele van Erpe-Mere er bijgehaald. Die besliste dat de schouw veiligheidshalve moet afgebroken worden. Nochtans is deze schoorsteen expliciet vermeld in het beschermingsbesluit van de Graevemolen (zie hoger), zodat een afbraakbesluit op zich een wetsovertreding is. Wel mag de burgemeester, als hoofd van de politie, de nodige maatregelen nemen tot de vrijwaring van de openbare veiligheid. Hier blijkt de schouw echter ver van de openbare weg te staan. Dergelijks schouw werd perfect gerestaureerd aan de Van hauwermeirsmolen en de Blekerijmolen te Massemen te Wetteren. Afbreken is daarom te kort door de bocht.
Bouwkundige en technische beschrijving (Agentschap Onroerend Erfgoed) Bakstenen molengebouw langs waterloop, met twee interne bouwlagen, onder zadeldak (Vlaamse pannen), met recentere bijbouw (eind 19de eeuw) onder twee aanleunende zadeldaken (mechanische pannen). Gecementeerde plinten en rechthoekige muuropeningen met houten latei en natuurstenen dorpels; verticaal getraliede vensters; aan beekzijde eveneens boogvensters. Achter het complex: een vrijstaande ronde fabrieksschouw, op vierkante basis (met spaarvlakken), en met druiplijst en uitkraging bovenaan.
Van de technische installatie resten nog een metalen bovenslagrad, de tandwieloverbrenging (in een octogonale kuip), vier koppels maalstenen uit het einde van de 19de eeuw. De zolder wordt ondersteund door een zware metalen vloer en gietijzeren - Dorisch geïnspireerde - kolommen. Nog aanwezig: de kollergang, recentere bloemzift, builmachine en slijpsteen. De in de 19de eeuw ingebrachte stoommachine werd in het eerste kwart van de 20ste eeuw door een driefasen electromotor ACEC (92/ 38 V) vervangen.
Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS
Aanvullende informatie
Aankondiging boek: Georges L. Souffreau, "Geschiedenis van de korenwatermolen te Ouwerzele of te Broek (voor 1348-1975) en van de Koren- en oliewatermolen genaamd de Slagmolen of molen De Graeve (voor 1440-1959). In dit boek bespreken we, elk afzonderlijk, de geschiedenis van twee watermolens die te Mere op de Molenbeek zijn gelegen. De eerste watermolen is de molen te Ouwerzele, later genaamd molen te Broek. Lange tijd was hij eigendom van de heren van Mere en de oudste verwijzing naar deze molen dateert van 1348. Nochtans wordt hij eerst in 1440 als meulen tOuwerzeele genoemd. Molenaar-pachter Pieter Baten fs Jans en zijn vrouw Adriana van Impe, kopen op 11 januari 1715 de watermolen voor de som van 3000 guldens courant. In oude tijden is deze molen altijd korenwatermolen geweest. Kort na 1800 wordt Franciscus van den Brulle de eigenaar. In 1860 koopt Philemon van Sande de molen en in 1902 plaatst men een stoommachine. Vanaf de twintiger jaren van de vorige eeuw, worden de gebouwen alsmaar groter tot er een indrukwekkende maalderij verschijnt. Na 1950 vermindert de activiteit om in 1975 geheel stil te vallen. De watermolen te Broek werd in 1994 geklasseerd als monument en binnenin lijkt hij wel een industrieel museum. De tweede watermolen, die een eind verderop, stroomaf op dezelfde Molenbeek is gelegen, is de slagmolen of molen De Graeve, ook Bij Mulderkens genoemd. Deze molen was steeds in partikulier bezit. In 1440 vernemen we voor het eerst iets over de slachmeulen. Het is de familie De Wale die omstreeks 1600 de molen uitbaat, later gevolgd door de familie Coppens. Carolus Lievens wordt in 1812 eigenaar van toen een korenwatermolen. Jan Baptist de Graeve zal in 1842 de molen aankopen en er dadelijk een oliestamperij in installeren. Nicodemus de Graeve wordt in 1873 eigenaar en in 1890 plaatst men een stoommachine. Nadien wordt de molenplaats een maalderij. In 1959 wordt alle bedrijvigheid stopgezet. De watermolen werd in 1994 geklasseerd. Bij gebrek aan archief hebben we van de oudste geschiedenis niet zo heel veel kunnen terugvinden. Na 1600 verbetert dat aanzienlijk, zodat we toch een groot aantal nieuwe feiten aangaande beide watermolens hebben kunnen opdiepen.Het boek is rijkelijk geïllustreerd met foto’s en kaarten, telt 135 blz. en vele bijlagen met de oorspronkelijke teksten. Het wordt verkocht aan de prijs van 12,00 € Bestellingen Georges L. Souffreau, Bosstraat 30, 9550 Woubrechtegem, tel. 053-62769, gsouffreau@ telenet.be Bank: IBAN BE37 8508 1209 6728 BIC SPAABE Port binnenland: 3,30 € Mere Folder Broek en Slagmolen (oktober 2012)
De Denderbode, 18.04.1909 Mere. Droevig ongeluk. Judokus Janssens, poeldenier, reed Dinsdag van Erpe naar Meire, naar den watermolen met eenen wagen met rogge geladen van de weduwe De Groeve, toen zijn paard opeens verschrikte en achteruit in de Molenbeek, drie meters diep, liep ...
"Nieuws uit Erpe-Mere. 40-meterhoge schouw maalderij getroffen door blikseminslag", www. webnieuwserpemerelede. be (04.01.2014) Erpe-Mere - In Erpe-Mere was er eveneens schade. De oude schoorsteen van de maalderij in de Bosstraat in Mere werd door de bliksem getroffen en scheurde tot beneden open. Het bovenstuk donderde naar beneden op het duivenhok van Roger Boxstael. Die ging, met gevaar voor eigen leven, een kijkje nemen in het hok om zich te vergewissen van de toestand van zijn dieren. Hij betreurde dat er minstens 20 van de 30 duiven dood zijn. Omdat de 40-meterhoge schouw zo onstabiel stond, werd burgemeester Hugo De Waele (CD&V) opgetrommeld. Die besliste dat de schouw veiligheidshalve moet afgebroken worden.
"Schoorsteen watermolen opnieuw opgemetst", in: webnieuwserpemerelede.be, 24.10.2015. Mere - Momenteel wordt de industriële schoorsteen van de beschermde De Graevesmolen langs de Bosstraat in Mere heropgemetst. Die schoorsteen moest in januari 2014 gesloopt worden na aan blikseminslag. Een kostelijke grap en de laatste tussenkomt van de verzekeringsmaatschappij die de polis van eigenaar Roger Boxstael opzegde. De tientallen jaren geleden aangekochte watermolen langs de Bosstraat bracht eigenaar Roger Boxstael niet echt veel geluk. "Aangezien een watermolen langs een beek ligt en omwille van het verval op het diepste punt te vinden is, kampte ik in het verleden al geregeld met wateroverlast", vertelt die. De voorbije vijftien jaar liepen de oude gebouwen van de watermolen, maar ook de woning van Roger, al drie keer onder water. "De schade was steeds vrij indrukwekkend en de tussenkomst van de verzekeringsmaatschappij eerder beperkt." De zwaarste tegenslag dateert echter van vrijdag 10 januari 2014. Bij een hevig onweer sloeg de bliksem in op de 22 meter hoge schoorsteen. "Die scheurde van boven tot beneden open en moest omwille van instortingsgevaar gesloopt worden." Een definitieve oplossing was dat helaas niet. "Monumentenzorg eiste binnen de twee jaar de heropbouw aangezien de watermolen met zijn pijp, die vele jaren geleden gebruikt werd toen de maalderij nog aangedreven werd door een stoommachine, samen beschermd zijn." Brute pech. De sloop- en heropmetskosten bedragen ongeveer 80.000 euro. "Het was beter geweest moest het hier niet beschermd geweest zijn, maar daar heb je helaas niets aan te zeggen." Wie de rekening zal betalen is evenmin duidelijk. "Er is nog heel wat discussie over de tussenkomst van de verzekering en het is helemaal niet zeker of er iets in huis zal komen van de door Monumentenzorg beloofde subsidie." Door de verplichte herstelwerken heeft de skyline van Mere er in één week tijd wel terug twee molenmonumenten bij. "Sinds woensdag draait de Kruiskoutermolen terug en de herstelwerken hier zijn intussen voldoende ver gevorderd zodat de schoorsteen terug boven de gebouwen uitsteekt." De nieuw opgebouwde schoorsteen staat wel in fel contrast met het verouderde molengebouw. "In plaats van een ruïne wordt het nu een echt monument, maar helaas is de schoorsteen wel het mooiste van de ganse hof." Verdere renovatieplannen zijn er in elk geval niet. "Ik ben 85 jaar. Voor die paar jaar die me nog resten moet ik het niet doen." Daarinboven zijn extra investeringen helemaal niet verzekerd. De blikseminslag was voor de verzekeringsmaatschappij, die inclusief sloop en heropbouw van de schoorsteen gedurende de laatste vijftien jaar bijna 100.000 euro uitbetaalde, het schadegeval te veel. "De maatschappij stuurde een brief dat ze mij niet langer wou verzekeren en voorlopig vond ik nog geen nieuwe makelaar."
Literatuur
Archieven en landkaarten Stadsarchief Gent, Penningkohieren Mere, 1571, f° 15 r°. Villaretkaart (1745-1748) Ferrariskaart (ca. 1775) Atlas der Buurtwegen (ca. 1844) Topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850) Kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1860)
Gedrukte bron De Denderbode, 18.04.1909
Werken Georges L. Souffreau, "Geschiedenis van de korenwatermolen te Ouwerzele of te Broek (voor 1348-1975) en van de Koren- en oliewatermolen genaamd de Slagmolen of molen De Graeve (voor 1440-1959)", Woubrechtegem, 2012. Lieven Denewet, "Erpe-Mere: de grootste molengemeente in Vlaanderen!", in: Molenecho's, XXI, 1993, nr. 2, p. 72-87; J. De Punt, "Erpe-Mere, molendorp", in: Verbond van de Kringen voor Heemkunde in Oost-Vlaanderen, 1999, nr. 2, p. 3 e.v.; P. Bauters & R. Buysse, "De Oostvlaamse watermolens. Inventaris 1980", Gent, 1980 (Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen. Bijdragen, nieuwe reeks, 11); P. Bauters, "Oostvlaams molenbestand 1986", Gent, 1985 (Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen. Bijdragen, nieuwe reeks, 25); "Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. Eerste aflevering. De arrondissementen Aalst en Dendermonde", in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XIV, 1960, 3 (Gent, 1962); Herman Holemans, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 5. Gemeenten M-N", Opwijk, Studiekring Ons Molenheem, 2004; Albert D'Hoker, "De molens te Mere", in: Mededelingen van de Heemkundige Kring van Erpe-Mere, Erpe-Mere, jg. 1, 1961, p. 18; Robert Desart, "Les Moulins à Eau du Hainaut et des Flandres", Soignies, Lemaire, 1968, p. 94; Johan De Punt, "De watermolens te Erpe-Mere", in: Molinologie, Periodieke uitgave van TIMS-Nederland/Vlaanderen, nr. 14, 2000, p. 22-28, ill., krt. D'Huyvetter C., de Longie B. & Eeman M. m.m.v. Linters A., Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Oost-Vlaanderen, Arrondissement Aalst, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 5N1 (A-G), Brussel - Gent, 1978.
Mededelingen Eddy De Saedeleer, Lede, 04.01.2013 Jan Bauwens, Serskamp, 04.01.2013 Maarten Osstyn Adegem, 17.11.2014. Johan De Punt, Mere, 05.06.2018.
Persberichten "Nieuws uit Erpe-Mere. 40-meterhoge schouw maalderij getroffen door blikseminslag", www. webnieuwserpemerelede. be (04.01.2014) WJN, PVR, "Nog meer schade", Het Nieuwsblad, 04.01.2014.
Mere (Erpe-Mere), Oost-Vlaanderen
