|
De Stokmolen, Dockersmolen of de molen van het Hof ter Loo is een watermolen met metalen bovenslagrad, aan de Molenbeek, op de hoek van de Watermolenstraat (nr. 1) en de Kloosterstraat (nr. 42).
De molen maakt deeluit van een boerderij. De langwerpige hoevegebouwen staan dwars op de waterloop. Enkel de eerste twee ruimten hebben met de watermolen te doen.
Deze watermolen maakt deel uit van het neerhof van het Hof ter Loo. Aanvankelijk bestond dit onderdeel van de heerlijkheid "Hof ter Loo" te Moortsele uit een opperhof en een neer- of molenhof gelegen tussen de Kloosterstraat, Watermolenstraat en de Molenbeek.
De watermolen werd voor het eerst vermeld in 1474 als eigendom van de Gentse patriciërsfamilie Van Der Scage. Tot in eerste helft van de 16de eeuw waren de neerhofgebouwen van hout en leem.
De watermolen vond zijn ondergang tijdens de troebelen op het einde van de 16de eeuw. In 1616 werd hij herbouwd.
In de omgeving, "boven den Water-molen" bevonden zich in 1795 bossen, in gebruik door Adriaen Louis Boeykens (advertentie van openbare bovemverkoping, Gazette van Gent, 9 november 1795).
We zien de molen aangeduid op:
- Villaretkaart (1745-1748) met de aanduiding "Moulin"
- Ferrariskaart (ca. 1775) met het symbool van een waterrad
- Atlas der Buurtwegen (ca. 1842) met de aanduiding "Moulin à eau"
- Topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850) met de benaming "Stok Molen"
- Kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1855) met de gebouwen
Uit het proces-verbaal van afpaling van de gemeente Moortsele in 1822:
"Il existe aussi un moulin à eau servant à moudre du grain; il est avantageusement situé au centre de la commune. L'expert ayant égard à la construction de cettte usine, ainsi qu'à la population dont elle est entourée, estime qu'elle doit être portée à un revenu brut de fl. 180 et, après déduction d'un tiers pour frais de réparations et d'entrtien, net de 120 fl."
Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: a) Rodriguez d'Evora y Vega Théodule Joseph Maire Ghislain, marquis de Rodes, baron te Beerlegem en senator te Brussel, b) Rodriguez d'Evora y Vega Adolphe Charles Marie Ghislain, marquis de Rodes, eigenaar te Beerlegem, c) de Spangen - Rodriguez d'Evora y Vega, comte Charles Victor, eigenaar te Ecaussinnes en d) d'Andelot - Rodriguez d'Evora y Vega, comte Léon Louis Maximilien Ghislain, eigenaar te Brussel
- 18.07.1869, deling: Rodriguez d'Evora y Vega Adolphe Charles Marie Ghislain, marquis de Rodes, eigenaar te Beerlegem (notaris Der Backer)
- 28.07.1887, erfenis: de Spangen - Rodriguez d'Evora y Vega Charles Victor, de weduwe, eigenares te Brussel (overlijden van Adolphe Rodriguez d'Evora y Vega)
- 14.01.1907, gift: a) de Spangen-Rodriguez d'Evora y Vega Charles Victor, de weduwe (voor vruchtgebruik), eigenaar te Brussel en b) de Lichtervelde-de Spangen Joseph, de weduwe (voor naakte eigendom), eigenares te Ecaussinnes-Enghien (notaris Taymans)
- 20.03.1920, einde vruchtgebruik: de Lichtervelde-de Spangen Gustaaf, de weduwe, te Ecaussinnes-Enghien (overlijden van de weduwe Charles Victor de Lichtervelde)
- 01.08.1923, deling: de kinderen (overlijden van de weduwe van Gustaaf de Lichtervelde)
- 25.03.1925, deling: de Lichtervelde Guillaume Adolphe Hippolite, zonder beroep te Brussel (notaris Taymans)
- 18.06.1946, erfenis: a) de Liedekerke de Pailhe Raphaël, zonder beroep te Brussel en b) van Zuylen de Lichtervelde Frédéric, de weduwe, zonder beroep te Brussel (overlijden van Guillaume Adolphe de Lichtervelde)
- 18.06.1946, deling: a) van ZAuylen de Lichtervelde Frédéric, de weduwe, zonder beroep te Angleur (notaris Glibert)
- 01.04.1947, ruil: Docker-De Keyster Alfred, de kinderen, landbouwers te Moortsele (notaris Bouckaert)
- 23.06.1969, verkoop: Docker-Persoons Willy, landbouwer te Moortsele (notaris Bouckaert)
- 2014, eigenaar: Docker Marc
In 1974 werd de aanhoudende waterdruk echter te veel voor de eeuwenoude molen. De wateras hield het voor bekeken en het met ijzer beslagen bovenslagrad raakte in verval. De molen is niet meer in bedrijf op waterkracht, maar wel met een dieselmotor die verschillende walsenstoelen aandrijft. Op het laatst werd er maïs gemalen als dierenvoeding.
Op 21.04.1993 werd de molen beschermd als monument (inclusief de gebouwen, het waterrad met steunmuren, het sluiswerk en alle roerend werk) en samen met zijn omgeving als dorpsgezicht.
Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS
Architectuur en technische aspecten (Agentschap Onroerend Erfgoed)
Hoeve van het semi-gesloten type met maalderijgebouw aan de Molenbeek. Pittoresk landelijk ensemble, gedeeltelijk omringd door populieren. Twee popuheren markeren de toegangsweg vanuit de Kloosterstraat naar de noordoostelijke hoek van de gekasseide binnenkoer.
Voormalig boeren- en molenaarshuis met voorgevel palend aan de Watermolenstraat (zuidwesten); één bouwlaag en zeven traveeën, onder zadeldak (mechanische en Vlaamse pannen). Verankerde en gewitte bakstenen voorgevel op gepikte plint en onder dakoverstek. Driemaal twee per twee geschikte rechthoekige vensters in vlakke bepleisterde omlijstingen, met houten latei, groengeverfde luiken en 19de-eeuws houtwerk. Smalle rechthoekige deur. Gedeeltelijk zichtbare gewitte bakstenen achtergevel met lage steekboogdeur en steektrap (3 treden). Rechts van de deur een klein getralied venster met duimen.
Rechts naast de woning aansluitend maalderijgebouw van de watermolen met drie traveeën. brede straatgevel. Jaartal 1616 op de boog van de zandstenen omlijsting met hol beloop van de tudorboogdeur in de achtergevel van het gebouw. In de voorgevel: een zandstenen kloosterkozijn met sponning, luik en diefijzers. Rechthoekige deur en een rechthoekig raam met houten kozijn voorzien van kleine roedenverdeling. Gewitte bakstenen zijgevel op een hoge onderbouw van grote grijze Balegemse steenblokken, een brede dito afzaat, hoekblokken, vensterdorpels en negblokken. Eén venster met sponning; overige rechthoekige vensters van verschillend formaat.
Ten oosten achter de watermolen aansluitend lager bedrijfsgebouw met verankerde bakstenen lijstgevel van zeven trav. aan de Molenbeek, onder zadeldak (Vlaamse pannen) met een houten dakkapel. Twee rijen luchtgaten onder de getrapte daklijst en een spitsboogvenster met luik in de laatste travee.
Bakstenen dwarsschuur van vijf traveeën, onder zadeldak (Vlaamse pannen, niet evenwijdig aan de straat) aan de noordoostzijde van het binnenerf. Bewaard eiken gebint rustend op houten en op bakstenen stijlen; wandopeningen van de lijstgevels en één zijpunttop met horizontale houten bebording. Nieuw toegevoegde stallen en aanbouwsels.
Watermolen van het bovenslagtype met bewaard maalmechanisme. Het ijzeren bovenslagwiel en het sluiswerk verkeren in vervallen staat en verdwijnen geleidelijk. Ook de bodem in de watergoot is weggeroest. Het maalwerk van binnen is nog intact aanwezig. Twee steenkoppels, een graankuiser en luiwerk. Maalderij met dieselmotor voor de aandrijving van cilindermolens.
Binnen zien we in de asput de wateras en de koning. Het gietijzeren aswiel en het sterrewiel zitten nog steeds ter plaatse. Aan de onderkant van de koning is duidelijk een breuk te zien. Door die breuk is de maalactiviteit op waterkracht gestopt. Het spoorwiel drijft vijf kleinere assen aan. Drie van die assen gingen naar de koppels stenen. Een vierde drijft een elevator aan en een vijfde dreef een vijfde as aan die onder andere naar de trieur ging.
Op deze as naar de trieur zitten verschillende drijfriemen om de elevator, de trieur en eventueel andere apparaten aan te drijven. Daaronder zien we nog een andere as zitten, die leidt naar de volgende ruimte en één koppel maalstenen In die ruimte bevond zich een elektromotor om dit koppel na de asbreuk aan te drijven. Bij een controle van monumentenwacht werd vastgesteld dat de elektromotor niet bij de beschermde molen hoort. Vervolgens werd de molenaar verplicht deze elektromotor te verwijderen. De man laat door dit voorval maar weinig mensen bij zijn molen.
Boven zijn nog twee van de drie steenkoppels over. Van een derde steenkoppel vind je de loper nog tegen de muur op het gelijkvloers. Er wordt nog met één steenkoppel gemalen, vooral maïs. De schuddebak werkt aan de hand van een rollend systeem, om het graan gelijkmatig te laten zakken. Er wordt dus eigenlijk niet geschud maar gerold. Bij het andere steenkoppel ontbreekt één lat van de steenkist. Deze wordt dus niet meer gebruikt. Er staat ook nog een steenkraan. Om niet in de weg te staan heeft de molenaar hem uiteen gehaald.
Op die verdieping lopen heel wat banden, van de overbrenging naar de trieur en de elevator.
Op de zolderkamer onder het dakgebinte is bijna geen plaats. Daar staat een industriële trieur. Het graan gaat door de trieur en wordt van daar rechtstreeks in de kaar geleid. De transportbanden naar de geel geschilderde trieur, afkomstig uit een andere maalderij, zijn grotendeels verdwenen. Ook de elevator, een houten constructie met nog aanwezige transportband, werd daar via bovenaandrijving aangedreven. Onderaan bevindt zich een slijpsteentje.
Op de bovenverdieping van het huis, aangesloten aan de molen, is een graanzolder ingericht. Vroeger was dit een dubbele zolder: één voor het graan en één voor het meel. Tegenwoordig ligt maar één berg graan die nog steeds vermalen wordt.
Lieven DENEWET, Herman HOLEMANS & Maarten OSSTYN
|
Moortsele (Oosterzele), Oost-Vlaanderen
