De Zwadderkotmolen is een graanwatermolen (destijds oliemolen) met metalen bovenslagrad op de Oossebeek aan de Zwadderkotstraat (nr. 2). De benaming Zwadderkotmolen, al vermeld op de Ferrariskaart van ca. 1775 verwijst naar het klotsen van het water (zwadderen) doorheen de sluizen en op het waterrad.

De Ooschebeek wordt gevormd door de Amelbergabeek, de Spouwaterbeek en de Borrebeek. De Amelbergabeek ontspringt aan de gelijknamige bron en kapel ten westen van de Dorpsplaats van Mater, de Spouwaterbeek aan de bronnen van de brouwerij Roman, de Borrebeek ontspringt dichtbij deze brouwerij, aan de grens met Sint-Maria-Horebeke. Na op het grondgebied van Welden (Oudenaarde) enkele kleinere beekjes te hebben opgenomen, vloeit de Ooschebeek een honderd meter ten zu iden van de Zwalmmonding in de Schelde.

Deze watermolen wordt voor het eerst vermeld in de inventaris van de baronie van Schorisse, door Arnold van Gavere uit 1456: "gelicht uyt sijne majesteytscamere van rekeningen tot Rijsel".

De molen komt voor in de penningkohieren van 1571 en was toen een oliemolen: "Gillis van den Gucht haudt in pachte een oelyc ollecot up een beke staende, ti(ae)rs 18 p(onden) parisis". In die tijd werd hier lijn- en raapzaad verwerkt tot olie. Getuigen hiervan zijn de vroegere kantstenen die men op de parking vindt en de olievlek op de steunbalk waar vroeger de as "gesmout" werd.

We zien de molen aangeduid op:
- de Villaretkaart (1745-1748) met aanduding "Moulin"
- de Ferrariskaart (ca. 1775) als "Moulin Swaddercot"
- de Atlas der Buurtwegen (ca. 1844) zonder benaming
- de topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850) als "Waterkotmolen"
- de kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1855) als "Zwatterbeke M(oul)in"

In 1809 werd de Zwadderkotmolen verbouwd en omgevormd tot een graanmolen (het jaartal 1809 op een  zandsteen boven de houten latei van de rechthoekige poort aan de binnenzijde van de westelijke puntgevel verwijst naar het jaar van aanpassing van de geveldoorbreking).

Uit het proces-verbaal van afpaling van de gemeente Mater uit 1821: "Section B n° 161: moulin à eau appartenant à Leytens à Bruges. Classe II - revenu brut 105 - revenu net 70". De molen werd in 1834 ondergebracht in klasse 1 met een kadastraal inkomen van 228 frank.

Landbouwer-molenaar Judocus Janssens vroeg in 1852 de toestemming voor de oprichting van een oliewatermolen naast zijn reeds bestaande graanwatermolen. Er waren geen bezwaarschriften. Het college van burgemeester en schepenen van Mater gaf op 16 juli 1852 een gunstig advies en het akkoord van de bestendige deputatie van de provincie Oost-Vlaanderen volgde reeds op 24 juli 1852.

De grond kwam in 1866 door verdeling op naam van Pierre Vanderbeke de Cringen uit Brugge. Huurder José Janssens-De Schampheleire, landbouwer-molenaar, liet in 1868 een nieuwe graanmolen optrekken. In 1882 werden verbouwingswerken uitgevoerd.

Tijdens de tweede wereldoorlog was de molen een zegen voor de mensen uit de omgeving: "zij aten witbrood van het zwartwerk" van de molenaar en zijn kompanen. In die periode werden ook de tralies aangebracht. 

Rond 1965 werd het malen gestaakt (de laatste molenaar was Maurits Van de Populiere) en werd de molen ingericht als herberg en een kunstgalerij.

Op de feestdag van Sint-Amelberga, de patroonheilige van Mater, in 1988, begon Lieve De Smet hier haar Zwadderkot. Je kon er terecht voor een drankje of een streekgerecht zoals "paling op Materse wijze". De taverne groeide uit tot een restaurant met hedendaagse keuken. 

Op 21 april 1993 werd de molen beschermd als monument en samen met zijn omgeving als dorpsgezicht. In 2002 werden herstellingswerken uitgevoerd, o.m. door 't Gebinte Molenbouw uit Erpe-Mere.
Ondanks de verbouwing tot restaurant is het molengedeelte met de vier maalstoelen nog in behoorlijke staat. Het ijzeren bovenslagrad met een diameter van 2,90 meter werd gerenoveerd.

Eigenaars na 1800:
- 1809, eigenaar: Legillon de Bassegem baron, te Brugge
- voor 1834, eigenaar (van de grond) Legillon de Bassegem - Van der Beke de Cringen Louis Charles, baron te Brugge en (van het gebouw) Janssens Josse
- later, erfenis: (van de grond) de weduwe (overlijden van Louis Charles Legillon de Bassegem)
- 13.12.1866, deling (van de grond) Vanderbeke de Cringen Pierre, eigenaar te Brugge (notaris Van Elslande)
- later (van het gebouw): De Schemphelaire Désiré, pastoor te Dendermonde
- 20.07.1867, erfenis: (van het gebouw) Janssens-Deschamphelaire Josse, landbouwer te Mater (overlijden van Désiré De Schamphelaire)
- later, erfenis: (van het gebouw) de weduwe en de kinderen (overlijden van Josse Janssens)
- 08.02.1873, deling: (van de grond) De Serret Céline (echtgescheiden van lijf en goederen van Van Loo Emile), eigenares te Brusssel (notaris Van Elslande)
- 31.07.1878, verkoop: (van het gebouw) Janssens-De Schamphelaire Josse (Judocus), de weduwe (voor vruchtgebruik) en de kinderen (voor naakte eigendom) (notaris Dujardin - "de grond en vijver en alle recht tot de beek en toegang daar, nevens enkelijk te voete van eenen watermolen genoemd het Zwaderkot niet begrepen de gebouwen, de draaiende werken en het schof staande aan de Gaverstraat met den los van drij meter")
- 31.05.1889, erfenis: de kinderen (overlijden van de weduweDe Schamphelaire van Josse Janssens)
- 27.02.1890, deling: Janssens Theodule, landbouwer te Mater (notaris Heyse)
- later, erfenis: de erfgenamen (overlijden van Theodule)
- 18.05.1911, deling: Van Coppenolle-Janssens Louis Napoleon Xavier Gerard, brouwer te Nederbrakel (notaris Van de Velde)
- later, erfenis: de kinderen (overlijden van Louis Napoleon Van Coppenolle)
- 21.10.1942, deling: Van Coppenolle Margaretha, zonder beroep te Nederbrakel (notaris De Waegenaere)
- 20.09.1960, gift: a) Van Coppenolle Michel Napoleon Henri Odilon, bediende te Nederbrakel en b) Van Coppenolle-De Potter Louis Leonce Albert, bediende te Nederbrakel (notaris Vander Linden)
- 06.06.1979, afstand: Van Coppenolle-Van Wambeke Michel Napoleon Henri Odilon, bediende te Brakl (onderhandse akte - oude watermolen B161c)
- 09.12.1987, verkoop: De Smet-De Poeper Jan René Alfons, handelaar te Merelbeke (notaris Vander Linden - gebouw van een watermolen)
- 02.11.1988, verkoop: De Smet Lieve Rachel Marie, restaurantuitbaatster te Mater (notaris Vander Linden - gebouwen van een watermolen)
- 1992, huwelijk: Vanonacker-De Smet Philip Albert Hugo, kok te Mater
- 2009, verkoop: Gangl Kenneth

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Bouwkundige beschrijving (Chris Bogaert, Kathleen Lanclus, Anja Tack & Mieke Verbeeck, Agentschap Onroerend Erfgoed, 1985)

Watermolen zogenaamd "Zwadderkotmolen" en ook "Waterkotmolen". Gelegen aan een zijweg naar de Gaverstraat, naast de Oossebeek en in een gaaf gebleven landschap. Vroegere cirkelvormige spaarvijver ten zuiden opgevuld en thans begroeid met bomen. In oorsprong zeer oude molen. Opgenomen in een inventaris van 1456 van de baronie van Schorisse. Als oliemolen vermeld in 1571, sinds begin 19de eeuw korenwatermolen en waarschijnlijk toen aangepast. Jaartal 1809 op zandsteen boven houten latei van rechthoekige poort aan binnenzijde van westelijke puntgevel verwijzend naar jaar van aanpassing van de geveldoorbreking. Vernieuwd in 1868 en gedeeltelijke afbraak in 1882. Circa 1965 molen stilgelegd. Nadien met onderbreking horecabedrijf, namelijk café en sinds 1988 restaurant met galerij "Zwadderkotmolen". Gerestaureerd in 1975-76.

Alleenstaand molengebouw van gewitte baksteen onder zadeldak (pannen), aangepast aan zijn nieuwe bestemming onder meer door toevoeging van een inkomportaal onder lessenaarsdak tegen de Westelijke puntgevel. Lage aanbouwsels met plat dak tegen de zuidelijke lijstgevel waar zich de oorspronkelijke toegang bevond. Noordelijke lijstgevel met links inspringende gevelhelft op onderbouw en onder brede dakoverstek op hoekschoor; klein getralied rechthoekig venstertje en twee rondboogvensters met luik. Puntgevel aan beekzijde met natuurstenen afwerking rond ingang as van waterrad. Twee steekboogvormige bovenvensters. IJzeren bovenslagwiel; ijzeren geklinknagelde maalgootbak, houten sluisdeur bediend via ijzeren hefboom, kabel en katrol vanuit maalruimte. Gebetonneerd kanaal, trapsgewijze verlopende lossluis en betonnen dammen. Zeer compacte monumentale maalinstallatie uit 1868 met drie steenkoppels, met gietijzeren overbrenging. Vierkante hel met houten afdekking. Steenbed op houten steunen. Zware houten steenkisten, vierkante houten meelgoten eindigend in geprofileerde meelbakken. Bewaarde karen en houten schuddebakken. Aanwezig luiwerk.

Literatuur

Archieven en landkaarten
- Stadsarchief Gent, Penningkohieren Mater (1571)
- Villaretkaart (1745-1748) 
- de Ferrariskaart (ca. 1775) 
- de Atlas der Buurtwegen (ca. 1844) 
- de topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850) 
- de kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1855)

Werken
- P. Bauters & R. Buysse, "De Oostvlaamse watermolens. Inventaris 1980", Gent, 1980 (Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen. Bijdragen, nieuwe reeks, 11), p. 85. 
- P. Bauters, "Oostvlaams molenbestand 1986", Gent, 1985 (Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen. Bijdragen, nieuwe reeks, 25);
- Julien Th. Vandeputte, "De molens van het arrondissement Oudenaarde uit hun geschiedenis", Oudenaarde, 1974, p. 107-108.
- G. Van Hoolandt, "Bijdrage tot de geschiedenis van Mater", Mater, 1986, p. 350.
- "De molens van Mater", in: De Ronsenaar, XXIV, 1967, nr. 38, p. 5;
- Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. Derde aflevering. De arrondissementen Oudenaarde en Sint-Niklaas", in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XVI, 1962, 2 (Gent, 1963);
- Herman Holemans, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 5. Gemeenten M-N", Opwijk, Studiekring Ons Molenheem, 2004;
- J. B., "Oostvlaams Molennieuws [Molen 'Te Rullegem te Herzele; 'Tissenhovemolen' te Mater; 'Zwadderkotmolen' te Mater; Watermolen 'Ter Biest', te Nederzwalm", in: Levende Molens, jg. 9 - (1987), nr. 7, p. 50-51, ill.;
- Robert Desart, "Les Moulins à Eau du Hainaut et des Flandres", Soignies, Lemaire, 1968, p. 113.
- Paul Huys, "Molen en molenaar te kijk gesteld. Molinologische opstellen II, Gent, Provinciebestuur, 1996, p. 328.
- Chris Bogaert, Kathleen Lanclus, Anja Tack & Mieke Verbeeck, "Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur Provincie Oost-Vlaanderen, Arrondissement Oudenaarde, Stad Oudenaarde met fusiegemeenten, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 15N1, Brussel - Turnhout, 1986.

Persberichten
DCRB, "Welden/Mater. Bufferbekken moet Oossebeek intomen", Het Laatste Nieuws, 07.11.2010.
MDVR, "Nieuwe uitbater Zwadderkotmolen na 1 jaar al in Gault Millau", Het Laatste Nieuws, 09.11.2010.