|
De Volmolen, Akermolen of Housselt Molen is een graanwatermolen met metalen bovenslagrad op de Demer, in de Broekstraat 22. Op de Ferrariskaart (ca. 1775) wordt hij vermeldt als "Housselt Molen".
Deze watermolen werd al voor 1300 vermeld. In de 16de-19de eeuw diende hij ook voor het vollen van lakens (volmolens). Van de volinrichting is niets meer bewaard gebleven.
Gebouwencomplex in losse schikking, de gebouwen, op de oude molenaarswoning na, dateren uit de tweede helft van de 19de eeuw. Een aantal van deze gebouwen werd bovendien recent grondig aangepast, volgens plaatsbezoek mei 1993.
Op de Ferrariskaart staat de molen aangeduid als een langgestrekt gebouw evenwijdig met de oever van de Demer, met een aantal kleinere, alleenstaande gebouwtjes; één hiervan is de huidige molenaarswoning. Deze toestand is reeds in 1844 (Atlas van de Buurtwegen), grondig gewijzigd; de molen is nu een gebouw dat haaks op de Demer ligt, ten zuiden van de andere gebouwen.
In de jaren 1840 werd de molen uitgebaat door de familie Somers. Het gebouw was toen deels van steen en deels van hout was opgetrokken, onder een pannen dak. Hij was beter gelegen dan de andere molens, op een plek waar de Demer altijd voldoende debiet leverde om het molenrad aan te drijven. Het netto inkomen van deze molen werd op 150 gulden geschat [kadaster 1842]
De Bestendige Deputatie van de provincie Limburg keurde op 5 mei 1847 de vastgestelde pegelhoogte van 0,600 meter goed. De toenmalige eigenaar was Louis Nartus.
De huidige molen dateert uit de tweede helft van de 19de eeuw en ligt eveneens haaks op de Demer, doch ten noorden van het complex, in het verlengde van de molenaarswoning, het enige overblijfsel van het oorspronkelijke molencomplex.
Eigenaars na 1840:
- voor 1844, eigenaar: Nartus Louis, apotheker te Tongeren; uitbaters: familie Somers.
- 1857, erfenis: Nartus Henri (broers en zus), renteniers te Tongerern
- 1878, gift: Nicolaers-Vrancken Felix, eigenaar te Tongeren
- 1895, erfenis: de kinderen, renteniers te Tongeren
- 1907, deling: Nicolaers Alexis, licentiaat handelswetenschappen
- 1917, verkoop: Stulens-Meyers Hendrik, landbouwer te Hoeselt
- 1924, erfenis: a) Stulens-Caproen Jan, molenaar te Hoeselt; b) Boelen-Stulens Jan, landbouwer te Hoeselt
- 1927, delng: Stulens-Caproens Hendrik, molenaar te Hoeselt
- 1920: de kinderen
- jaren 1970, eigenaar: Thoelen-Stulens Willem, landbouwer te Hoeselt
- 2014, eigenaar: Jorissen
De molen bezit nog een houten watergevel. Helaas is de molen erg vervallen: de muren en het dak vertonen vele openingen Ondanks de bescherming als monument in 1986 is er nog steeds geen restauratie gebeurd. Daartoe bestaan er wel plannen. De molen is een ruïne geworden: zelfs de meeste buitenmuren zijn verdwenen!
Het erf met de Volmolen werd in 2014 te koop aangeboden voor 150.000 euro (makelaar: Vestio, Hasselt).
Bouwkundige en technische beschrijving (A. Linters, juli 1981)
De molenaarswoning, ten noorden van de gebouwen, heeft een oude kern uit de eerste helft van de 17de eeuw (mergelstenen banden, hoekbanden en S-vormige muurankers); het werd aangepast in 1762 (datering op een gevelsteen). Witgekalkt bakstenen gebouw van één bouwlaag onder zadeldak. De rechter travee en -zijgevel behielden vrij gaaf de oude kern; de linker travee en -zijgevel hebben geen mergelstenen afwerking en dateren dus uit de periode van de verbouwing: mogelijk werd een oorspronkelijk kleiner gebouw in deze periode naar links toe vergroot. De voorgevel is voorzien van twee venster in geprofileerde, houten omlijsting, waarvan het keldervenster een getralied bolkozijn is; rechts twee recente vensters onder houten latei. De rechter zijgevel is voorzien van een geprofileerde mergelstenen waterlijst, een houten kozijn uit de 19de eeuw, en een gevelsteen met opschrift: ANNO/ 1762. De linker zijgevel heeft getoogde vensters, daterend van 1762, de benedenvensters in een kalkstenen omlijsting met sluitsteen, de bovenvensters in een gelijkaardige omlijsting van mergelsteen, mogelijk hergebruikt materiaal.
Het molenhuis is een bakstenen gebouw uit eind 19de eeuw, met in de eerste helft van de 20ste eeuw gewijzigde dakconstructie. Getoogde, bakstenen muuropeningen. Het waterrad bevindt zich tegen de oostelijke zijgevel. Het is een metalen bovenslagrad met gietijzeren askop, platijzeren spaken en geklonken plaatijzeren velg met gesloten bodem; gebogen plaatijzeren schoepen. Houten molenboom, die draait via metalen tap op houten kussen. Watertoevoer via een dichtgeslibde omlegging van de Demer (vóór 1830) en geklonken ijzeren goot; van in de molen regelbaar sluiswerk (kamwielbediening).
Gaande binnenwerk van circa 1880-1890: aandrijving op de molenboom via verticaal ijzeren schuin-kamwiel met houten kammen naar een horizontaal ijzeren schuin-kamwiel op ijzeren verticale as; aandrijving op de as door een ijzeren kamwiel (recht) met houten tanden dat voor de verdeling naar de twee maalstoelen zorgt via ijzeren kamwielen. De verticale as loopt door tot boven de maalzolder: overbrenging op horizontale as (ijzeren kamwiel met houten tanden naar ijzeren kamwiel); op deze horizontale as een riemschijf naar de mengelaar, en riemschijf-riem-riemschijf naar het luiwerk. Eén houten en één ijzeren steenkist met maalstenen van circa 1,40m doorsnede; twee houten galgen een metalen mengelaar en een haverpletter.
Lieven DENEWET, Adriaan LINTERS & Herman HOLEMANS
|
Hoeselt, Limburg
