De Grevenmolen of Grevensmolen (voorheen ook Gorsembrulmolen) is een turbinewatermolen in de Grevensmolenweg 138 op de Molenbeek.

De benaming Grevensmolen is naar molenaar Jean Greven die er in de 15de-begin 16de eeuw minstens vijftig jaar op maalde. De molen kwam later onder meer in het bezit van de graven van Duras.

Deze oude watermolen op de Molenbeek dateert van voor 1255. De molen was dan in het bezit van "Chrétien", die in 1255 al zijn rechten afstond aan de Sint-Trudoabdij in ruil voor een levensrente van 75 mud rogge.

De molen had het monopolie op het malen van tarwe voor de streek. Dat is o.m. af te leiden uit de bepalingen van het pachtcontract, afgesloten tussen de abt en molenaar Jean Greven in 1479: "De molenaar heeft als enige het recht tarwe te malen en de ontvanger moet de andere molenaars van de abdij tegenhouden tarwe te malen". Dit pachtcontract bepaalde ook nauwkeurig welke de verplichtingen waren van beide partijen, o.m. wat het molenonderhoud betrof. Meer hierover in de studie van Simenon uit 1913 op p. 193 en volgende (zie onder bibliografie).

Op een kalkstenen gevelsteen zien we het wapenschild, jaartal 1644 en leus OMNIA SUAVITER van abt Hubrecht van Sutendael van deze benedictijnenabdij. In de zuidwestelijke zijgevel vormen muurankers het jaartal 1725.

In 1841 beschikte de mlenover "twee top draeiwerken (= 2 bovenslagraderen) en twee paer molensteenen, welke niet gemakkelijk gelijktijdig gebezigd kunnen worden".

De Bestendige Deputatie van de provincie Limburg keurde op  13 augustus 1847 de vastgestelde pegelhoogte van 1,308 meter goed. De toenmalige eigenaar was graaf Charles d'Oultremont, die tevens in het bezit was van de Molen van Gorsem.

Eigenaars na 1840:
- voor 1844, eigenaar: d'Oultremont comte Charles, te Duras
- 1853, erfenis: a) d'Oultremont-Wégimont comte Charles, de weduwe en kinderen, renteniers te Duras, b)  d'Oultremont comte Charles, de weduwe (vruchtgebruik)
- 1854, deling:  d'Oultremont-Wégimont comte Charles, de weduwe, en Vandernoot de Duras comtesse Joséphine, rentenierster te Duras
- 1867, deling:  d'Oultremont de Duras comte Octave, burgemeester te Duras
- 1899, erfenis: d'Oultremont de Duras comte Adhémar, eigenaar te Duras
- 1912, erfenis: a) d'Oultremont de Duras comte Emmanuel, eigenaar te Houtaing, later te Duras, b) d'Oultremont de Duras Rodolph, eigenaar te Houtaing, later te Brussel
- 1914, verkoop: Deplet-Vanmechelen Henri
- 1915: en kinderen
- 1916: de kinderen
- 1917, verkoop: Deplet-Boonen Charles, landbouwer te Sint-Truiden
- 1922, verkoop: Reniers-Boyen Pierre, landbouwer, later molenaar, te Sint-Truiden
- 2014, eigenaar: Nijssen-Lemmens Guy

In 1868 werden er ingrijpende verbouwingen uitgevoerd, zowel aan het molenhuis als aan het gebouw aan de overzijde van de binnenplaats. Op de kadastrale mutatieschets is een groot complex rond een binnenplaats zichtbaar. In de late 19de eeuw werden de twee bovenslagraderen vervangen door turbines.

Rond 1944 werden er opnieuw veranderingen aangebracht. De ingrepen situeerden zich vooral aan de lange achterzijde van het molenhuis. In 1963 werd de bestemming van het complex gewijzigd en werd het een magazijn.

In de tweede helft van de 20ste eeuw geraakte het erf van de Grevensmolen verwaarloosd. Het huis zelf geraakte ook in erbarmelijke staat. De dakleien verdwenen en het moderne bijgebouw onder het laadvenster (boven de zevende travee) werd rond 1985 gesloopt.

Het prachtig watermolengebouw is voorzien van speklagen.  Vooral om die reden werd de molen in 1981 beschermd als monument. 

De huidige eigenaar Guy Nijssen-Lemmens (groothandelaar in huishoudelijke artikelen) heeft het gebouw mooi gerenoveerd. Het binnenwerk is echter volledig verdwenen.

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Bouwkundige beschrijving (Frieda Schlusmans, Agentschap Onroerend Erfgoed, 1981)

Langgestrekt gebouw met kern uit de eerste helft van de 18de eeuw, thans omringd door recente dienstgebouwen; het erf is bereikbaar via een oprit ten noordoosten, die doorheen de boomgaarden loopt; ten zuidwesten stroomt de Molenbeek.
Het oorspronkelijke gebouw telt negen traveeën en twee bouwlagen onder steil zadeldak (kunstleien, leien en bitume). Bakstenen gebouw met voorgevel op gecementeerde plint en voorts belijnd door een kalkstenen en twee mergelstenen banden; gesmeed ijzeren muurankers; kalkstenen gevelsteen met wapenschild, jaartal 1644 en leus OMNIA SUAVITER van abt Hubrecht van Sutendael. Laadvenster boven de zevende travee. De benedenvensters zijn voormalige kruiskozijnen, waarvan de kalkstenen omlijsting met geprofileerde posten en negblokken bewaard bleef; een gelijkaardig kloosterkozijn en rechthoekig venster; de bovenvensters zijn gewijzigd. Aangepaste deur in een vlakke, kalkstenen omlijsting. De achtergevel heeft gesmeed ijzeren muurankers en twee mergelstenen banden; gevelvoorsprong van twee traveeën onder schilddak in de derde travee Kleine, rechthoekige vensters met diefijzers in een mergelstenen omlijsting met negblokken en een ontlastingsboog van een rollaag, of een rollaag en een platte laag. In de tweede travee een korfboogdeur in een rechthoekige verankerde omlijsting van kalksteen met negblokken en afgeschuinde neg. Erboven een gevelsteen met wapenschild en datering 1642. Zijgevels met aandak, vlechtingen en schouderstukken. In de zuidwestelijke zijgevel datering 1725 aangegeven door middel van muurankers. Hoge kalkstenen plint en banden van kalk- en mergelsteen; kleine, mergelstenen rondboognis met schelpmotief, geflankeerd door voluten, in de geveltop. Rechthoekige kalkstenen venstertjes met negblokken en geprofileerde sponning; ontlastingsboog van een rollaag en een platte laag, bij de benedenvensters met natuurstenen sluit- en aanzetstenen.

Literatuur

Lieven Denewet, "Inventaris van de Limburgse watermolens met hun pegelhoogtes (1846-1849)", Molenecho's, 39, 2011, nr. 2
Herman Holemans & Werner Smet, "Limburgse watermolens. Kadastergegevens: 1844-1980", Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem, 1985;
Bert Van Doorslaer, "Met de stroom mee of tegen de wind in? Molens in Limburg", Borgloon/Rijkel, Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed, 1996;
Veerle Jacobs e.a., "Molens in Sint-Truiden - Gingelom - Borgloon", Tongeren, Werkgroep Molenzorg Zuid-Limburg, 1983;
G.K. Kockelberg, "Molens van Sint-Truiden", in: Ons Molenheem, Studiekring voor wind- en watermolens, Opwijk, jg. 30, nr. 4, okt.-dec. 2005, p. 86, ill.
G. Simenon, "L'Organisation économique de l'Abbaye de Saint-Trond depuis la fin du XIIIe siècle jusqu'au commencement du XVIIe siècle, in: Académie Royale de Belgique, Classe des Lettres et des Sciences morales et politiques et Classe des Beaux-Arts, Mémoires, deuxième série, tome X, Bruxelles, Hayez, décembre 1912, p. 192-197; p. 202-203 en p. 400-401.Brussel, 1913 (met o.m. pachtcontract uit 1479).
F. Schlusmans m.m.v. J. Gyselinck, A. Linters, R. Wissels, M. Buyle, M.-Ch. De Graeve, "Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Limburg, Arrondissement Hasselt, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 6N2 (He-Z), Brussel - Gent", Luik, Mardega, 1981.
Petra Boekstal & Jozef Smeesters, "Langs Molenbeek en Melsterbeek in Sint-Truiden. De vier elementen", Sint-Truiden, Stadsbestuur, 2010, p. 36-43.
G. Simenon, "L'organisation économique de la pays de St. Trond depuis la fin du 13ième siècle jusqu'au commencement du 17ième siècle", Brussel, 1913 (met o.m. pachtcontract uit 1479).
J. Coenen, "Limburgsche oorkonden", 4 dln., Maaseik, 1932-1942.

Persberichten
Egide Lismond, "Sint-Truiden neemt voor 22ste keer deel aan Open Monumentendag. Monumenten langs de Molenbeek en de Melsterbeek in de kijker", in: Het Nieuwsblad, 07.09.2010.
Egide Lismond, "Vrij onbekende molen voor het eerst en uitzonderlijk toegankelijk. Grevensmolen werd fraai gerestaureerd", in: Het Nieuwsblad, 12.09.2010.