De molen van Loonbeek was een banmolen voor de inwoners van Loonbeek die voor het eerst werd vermeld in 1495. De heerlijkheid Loonbeek (met de molen) werd in 1500 gekocht door Jan van der Vorst (ca. 1460-1509) en zou in het bezit blijven van zijn nakomelingen tot in 1811. Vermoedelijk in 1579 verwoestten de geuzen het kasteel, de molen, enkele pachthoven en een groot deel van het dorp. De wederopbouw werd pas voltooid in de 17de eeuw.

Joannes Bruffaerts (1668-1747) huwde op 10 februari 1692 te Neerijse met Maria Guns (Anna) uit Neerijse. Waarschijnlijk woonde hij met zijn gezin te Loonbeek, waar zijn zoon Petrus molenaar was op de watermolen, en het zelfs tot schepen bracht. Dat ze een band hadden met de kasteelheren van Loonbeek blijkt uit het feit dat baron Joannes van der Vorst doopheffer was van de eerste zoon Petrus.

Toen de Franse republikeinen in 1794 onze gewesten veroverden, werden de heerlijke rechten, inbegrepen de molenban, afgeschaft.

Eigenaars na 1830:
- vooor 1834, eigenaar: de Quarre graaf Florimond
- 02.10.1852, erfenis: de erfgenamen (overlijden van Florimond de Quarre)
- 27.03.1854, deling: de Ribaucourt graaf Christijn Prosper Joannes Josephus, eigenaar te Perk (notaris Anciaux)
- 08.03.1882, erfenis: a) de Ribeaucourt Adophe Florimond Ghislain, raadsheer te Perk en b) de Henricourt de Grunne - de Ribeaucourt graaf Eugenius Franciscus Philippus Fredericus, eigenaar te Bauffe (overlijden van Christijn de Ribaucourt)
- 19.12.1892, deling: Christijn de Ribeaucourt - du Bois d'Aissche, eigenaar te Perk (notaris Scheyven)
- 17.04.1901, verkoop: Bosschaerts-Daniels Petrus (1856-1934), molenaar te Sint-Joris-Weert (notaris Vandervelde)
- 30.08.1932, erfenis: en de kinderen (overlijden van vrouw Daniels)
- 23.03.1934, verkoop: Bosschaerts-Steens Felix (zoon van Petrus), molenaar te Loonbeek (notaris Peeters)
- 03.11.1952, verkoop: Wijnants-Dillemans Guillaume, handelaar te Neerijse (notaris Mellaerts).

In 1901 verkocht graaf Adolf de Ribaucourt de molen aan Petrus Bosschaerts (1856-1934), die hem zelf ging exploiteren. Deze liet hem na aan zijn zoon Felix, die hem in 1952 verkocht aan Guillaume Wijnants. Wijnants verving onmiddellijk het waterrad door een turbine. De eigenlijke exploitatie werd even voor 1970 stopgezet. De molen draaide nadien ook nog eens, zij het zuiver als gelegenheidsmolen. Het molengebouw dateert uit de 18de eeuw, wellicht met een kern uit de wederopbouw in de 17de eeuw, na de verwoesting door de geuzen. Het maakt deel uit van losstaande bebouwing aan drie zijden van het erf en staat haaks op de IJse. Het gebouw, opgetrokken in baksteen met een natuurstenen plint, heeft twee bouwlagen en een zolder en bestaat uit twee delen: de eigenlijke molen aan de rivierkant en, in het verlengde daarvan, de voormalige molenaarswoning. Het geheel heeft een zadeldak met S-pannen. In de naar de straat gekeerde gevel van de molen zit een ronde steen, waarin het wapen van de familie Van der Vorst is gebeiteld: vijf kruisgewijs geplaatste ringen met twee naar elkaar gewende kraaien op een takje, links en rechts van de bovenste ring.

In 1990 werd een aanvang gemaakt met de restauratie: de buitenmuren werden opgeknapt. Op 10 maart 1994 werden de molen en de schuur beschermd als monument en samen met hun omgeving als dorpsgezicht. In 2014 vinden nieuwe renovatiewerken plaats, ook van het interieur. Daarna zullen, na afspraak, bezoeken aan het interieur mogelijk zijn.

Vlaams minister Geert Bourgeois van Onroerend Erfgoed kende in november 2013 een premie van 155.000 euro toe voor de eerste restauratiefase. Tijdens deze fase worden de daken van het schuurgebouw en het molengebouw aangepakt. De daken zijn in zeer slechte staat. Er ontbreken dakpannen en de balken zijn aan het verrotten. Daarna volgen nog de gevels en het maalvaardig maken van de watermolen. Na het restauratieproject zal de molen worden opengesteld voor het publiek.

De aanbesteding voor de "restauratie daken watermolen en schuur" ging door bij de ontwerper, architectenbureau Sabine Okkerse te Oudenaarde, op 26 februari 2014. Er waren drie biedingen: Renotec NV, Acaciastraat 14C, 2440 Geel, 213.027,58 euro; TV Frans Corvers - BVBA ASB, 2430, Eindhout, 243.433,62 euro; NDS NV, Bisschop Calewaertlaan 3, 9800 Deinze, 244.585,66 euro. De werken werden toegewezen aan Renotec nv uit Geel voor 213.027,58 euro.

Technische beschrijving

Baksteenbouw op natuurstenen plint, twee bouwlagen en een zolder. Site bestaande uit de molen, schuur en voormalige molenaarswoning. Het geheel onder zadeldak (S-pannen). Op de plaats waar vroeger het rad draaide staat nu de turbinekamer.

Interieur: twee koppels maalstenen (een ervan is gedemonteerd), drie cilinderwalsen, twee aan elkaar gekoppelde houten plansichters, opgehangen aan bamboestokken, en een wanmolen met afzuigsysteem. De bakstenen muur met aangebouwd afdak en vlechtingen in de zijgevels dateert uit het begin van de 18de eeuw. Het woonhuis is 20ste-eeuws. Het werd gebouwd op de plaats waar zich vroeger de stallen bevonden. Langsheen de molen, nog aanwezige turbine.
Verval van 0,7 meter. Er is een bypass.

Intekendatum: 09.09.2005, 11 u.
Molen: Huldenberg (Vl.-Brab.), Molenhof, Watermolen van Huldenberg - watermolen met (verwijderd) onderslagrad; Loonbeek (Huldenberg, Vl.-Brab.), Molen van Loonbeek - turbinewatermolen; Overijse (Vl.-Brab.), Oude Molen, Molen van het Centrum, Watermolen Terbracht, Bovenslagrad IJse - watermolen met metalen bovenslagrad, kleine waterkrachtcentrale
Bouwheer & ontwerper: Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Aminal, afd. Water, Brussel (Koen Martens)
Opdracht: Herinriching van de IJse. Opmaak van een aanbestedingsdossier voor de realisatie van gecontroleerde overstromingsgebieden, 3 visdoorgangen en beek-herstel op de IJse (grondgebied Huldenberg en Overijse). Hiertoe kan gebruik gemaakt worden van de resultaten van de modelleringsstudie en de ecologische inventarisatie en visie voor de IJse (zie www.waterinfo.be). Deze bevat een vrij gedetailleerde visie over het project. Ook de saneringswijzen van de vismigratieknelpunten werd in deze visie uitgewerkt.
Er zijn 7 deelprojecten: (....)
2. De aanleg van een visdoorgang ter hoogte van de stuw en de watermolen Terbracht  te Overijse. Gezien beperkte ruimte en debiet wordt hier gezocht naar een technische oplossing.
3. Het verhogen van de waterberging en de aanleg van een visdoorgang ter hoogte van Stokkembos. De 2 vismigratieknelpunten aldaar, m.n. het hellend vlak met verval van 2,4 m en de watermolen Molenhof, worden weggewerkt door de aanleg van een vispassage. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van een reeds aanwezige afwateringsgracht, die verbonden wordt met de IJse. Het dwarsprofiel wordt vergroot en de bedding verruwd zodat het verval volledig natuurlijk wordt opgevangen. De opvang van bronnen door de geul moet voorkomen worden door de aanleg van een afleidingskanaal (buis of aquaduct). Tijdens afvoerpieken functioneert het systeem IJse-nevengeul-vijver ter hoogte van de splitsing IJse - A-IJse als bufferzone. Om de buffering t.h.v. de vijver te optimaliseren wordt een opstuwingsdijkje voorzien. Een knijpconstructie op de gracht of op de A-IJse net stroomopwaarts de samenvloeiing met de gracht, regelt de bergingscapaciteit. (...)
5. De aanleg van een visdoorgang aan de Watermolen te Loonbeek Deze watermolen creëert een verval van ±1 m. De IJse ligt hier in een rechtgetrokken bedding. Langs de linker- en rechteroever bevinden zich belangrijke randvoorwaarden (fietspad en collector) die een potentiële hermeandering hypothekeren. De aanleg van een meanderende nevengeul lost het vismigratieknelpunt en brengt een extra natuurwaarde met zich mee. De bestaande verbindingsgracht tussen de vijvers en de IJse wordt verbreed en verruwd. Een inlaatconstructie regeltde debietsverdeling.
De bedoeling is deze projecten als één integraal project uit te voeren waarbij waterberging, structuurherstel en vrije vismigratie samen gerealiseerd worden.
Per deelproject (er zijn 7 deelprojecten) bestaat de opdracht uit: opmaak van een voorontwerp, een grondverwervingdossier, een definitief ontwerpdossier en een aanbestedingsdossier
270 kalenderdagen
Plaats aanbesteding: Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Aminal, afdeling Water, Koning Albert II-laan 20, bus 8, 1000 Brussel
Offertes: Haskoning Belgium,  Mechelen;  Soresma  nv, Antwerpen; Technum nv, Hasselt; SBE nv, Sint-Niklaas
Toewijzing: Haskoning Belgium, Mechelen

--------------

Aanbesteding - Uitslag
Algemene bouwwerken
Vlaams-Brabant
26/02/14 10:00:00
Loonbeek

architectenbureau Sabine Okkerse, Meerspoort 19, 9700 Oudenaarde
restauratie daken watermolen en schuur, 3040 LOONBEEK.

o/cat. D24, kl. 2

Offertes
Renotec NV
Acaciastraat 14C
2440 Geel
213.027,58 euro

TV Frans Corvers - BVBA ASB
2430 Eindhout
243.433,62 euro

NDS NV
Bisschop Calewaertlaan 3
9800 Deinze
244.585,66 euro

Literatuur

W. Goossens, "De herstelde turbine-watermolen van Loonbeek (Vl.-Brab.)", in: Molenecho's, XXII, 1994, nr. 1, p. 19-27;
M.A. Duwaerts e.a., "De molens in Brabant", Brussel, Dienst voor Geschiedkundige en Folkloristische Opzoekingen van de Provincie Brabant, 1961;
Herman Holemans, "Kadastergegevens: 1835-1985. Brabantse wind- en watermolens. Deel 4: arrondissement Leuven (A-L)", Kinrooi, Studiekring 'Ons Molenheem', 1993;
W. Goossens, "Wordt de watermolen van Loonbeek beschermd als monument?", in: Huldenbergs Heemblad, 12, 1993, nr. 6, blz. 86-113, ill.
René Hirsch, "Een brouwersgeslacht", Heemkundige Kring Huldenberg, 2007, p. 10.
Jo De Schepper, "Beschermingsdossier DB000791", 1993.
HSB, "Restauratiepremie voor watermolen", Het Nieuwsblad, 23.11.2013
Mailbeicht Ton Slings, Heerlen, 18.08.2013.