De Molen De Hotond ligt op de Hotondberg, met een ligging op 150 meter de hoogste plek van de provincie Oost-Vlaanderen. Men heeft er prachtige vergezichten over Vlaanderen en Wallonië. Bij helder weer zijn er zo'n 108 kerktoren te onderscheiden.
Op deze plaats stond in 1672 al een staakmolen. We zien hem dan aangeduid in het kadasteratals van 1684 (Rijksarchief Ronse). In 1697 verkocht Pieter Mortroye onder bepaalde voorwaarden den “hoothontmolen” met het bijhorend erf aan Amant Declerck van Zulzeke. In 1729 waqs de molen in het bezit van Sijne Hoogheyt den Prince van Nassau en Siegen, Baron te Ronse. Het is Alexis Gosse, baljuw van de gemeenten Kwaremont, Zulzeke en Ruien, die voor de verhuringen van "den meulen toebehoorende aan Syne Voornoemde Hoogheyt genaemt den "Hootonck" zorgde.
De staakmolen werd rond 1780 vervangen door een stenen grondzeiler, ingericht als graan- en oliemolen.
Uit het proces-verbaal van afpaling van de gemeente Zulzeke uit 1820: "On trouwe dans la commune de Sulsique un moulin à vent servant à moudre du grain. Il est situé au lieu dit Hootont et appartient à Pierre Limpens, meunier à Renaix. Aucun bail de cette propriété n'étant été découvert pour servir à constater le revenu de cette propriété., l'expert a du se borner à prendre dans la commune, dans celles voisines, les renseignements nécessaires. Il a en outre comparé le moulin dont s'agit à ceux des autres comme du même canton et celui de Maria-Horebeke. D'après ce, il est d'avis qu'il doit être évalué au revenu brut de 150 florins des Pays-Bas, d'où le tiers déduit pour frais d'entretien et réparation forme un revenu net de floins 100".
De windmolen werd in 1834 ingedeeld in klasse 1, met een kadastraal inkomen van 190 frank.
Bij het overlijden van de weduwe van eigenaar-molenaar Pieter Antone Limpens verkocht men de molen en bijhorende hofstede (groot 1 bunder 7 roeden 93 ellen) in de "Zwarte Arend" te Ronse op 20 april 1836 aan Emmanuel Mollet uit Ronse.
F. De Waele was er huurder-molenaar tot 1863.
Op woensdag 25 juni 1862 verkochten notaris Vandestaepele uit Berchem en notaris Lambert uit Oudenaarde deze "schone, wijdvermaarde molen met het onlangs nieuw gebouwd woonhuis en een paardestal" in de herberg van Sophie Vandewiele van Zulzeke.
De molen werd geteisterd door blikseminslagen in 1839 ("ruine de moulin"), op 16-17 juli 1858 en nogmaals op 26 april 1910, maar werd telkens hersteld.
Een hevig onweer in de nacht van vrijdag 16 op zaterdag 17 juli 1858 in zuidelijk Oost-Vlaanderen, bracht aan enkele molens schade toe. De Molen te Spyte in Sint-Blasius-Boekel werd sterk beschadigd en er werden twee ezels "door het hemelsvuur" doogeslagen. In Zulzeke werd voor 1800 frank schade aangericht aan de Hootondmolen.
Bij de blikseminslag van 26 april 1910 kon mulder Cyriel Vanderhaeghen, die aan het werk was, via een "zeel" ontsnappen, aangezien de trap al in brand stond. De molen werd geheel heropgeobuwd maar het olieslagwerk werd verwijderd.
Eigenaars na 1830: - voor 1834, eigenaar: Limpens-Ruythoorn Pierre, molenaar te Ronse - later, erfenis: de weduwe en consoorten (overlijden van Pierre Limpens) - 20.04.1836, verkoop: Mollet Emmanuel, handelaar te Ronse (notaris Platteau - graan- en oliewindmolen) - 09.03.1837, deling: a) Delhier Rosalie Josèphe, echtgenote Delcroix Edouard Joseph, b) Delhier Marie Anne, weduwe Crimont Pierre François en c) en anderen (notaris Platteau - graan- en oliewindmolen) - na 1846, eigenaar: de erfgenamen (overlijden van Antoine Van den Daele) - 10.01.1862, verkoop: Van de Wiele Charles,landbouwer te Zulzeke (notaris Van den Staepele) - 07.08.1862, verkoop: a) Van den Daele Antoine, zoon van Simon, te Zulzeke, b) Van den Daele François, landbouwer te Kwaremont, c) Van den Daele Isidoor, molenaar te Zulzeke, d) Van den Daele Louis, landbouwer te Schorisse, c) Van den Daele Jules, koopman te Nederbrakel en f) Van den Daele Charles, landbouwer te Berchem (notaris Van de Staepele) - 07.08.1862, verkoop: a) Vanderhaeghen Charles Louis, molenaar te Ronse en b) Van der Haehge Jean, landbouwer te Ronse (notaris Van de Staepele) - 29.11.1874, verkoop: Vanderhaeghen-Geenens Charles Louis, rentenier te Ronse (notaris Van der Haeghen) - 04.12.1887, erfenis: en de kinderen (overlijden van vrouw Geenens) - 25.10.1918, erfenis: de kinderen (overlijden van Charles Louis Van der Haeghen) - 16.03.1921, afstand: Van der Haeghen-Van der Haeghen Hubert August, nijveraar te Ronse (notaris De Louvroy) - 09.01.1922, erfenis: Van der Haeghen Hubert August en kinderen, nijveraar te Ronse (overlijden van vrouw Van der Haeghen) - 22.10.1926, verkoop: Van de Wiele-Van de Wetter Louis Antoine, molenaar te Zulzeke (notaris Delouvroy) - 1944, erfenis: de weduwe en de kinderen (overlijden van Louis Van de Wiele) - 31.03.1953, erfenis: de kinderen (overlijden van de weduwe De Wetter van Louis Antoine Van de Wiele) - 09.04.1959, afstand: Van de Wiele André Lucien Romain ( ater gehuwd met Tonneau), handelaar te Zulzeke (notaris Van der Meersch - huis en molen) - 2015, eigenaar: Van de Wiele Guy - 2018, eigenaar: Loose Pieter, Ronse.
Het korengemaal werd in 1945 stopgezet, gevolgd door onttakeling van de molen. De binneninrichting werd weggenomen op een paar trappen na. Van de zware gewitte romp werd een uitkijktoren gemaakt, als een toeristische attractie bij de herberg "De Hotond", sinds 1957 uitgerust met een oriëntatietafel op het plat dak. In 2008 werd deze oriëntatietafel vernieuwd.
Conische, gewitte ronde bakstenen molenromp met drie niveaus, laagste met balklaag. Twee steekboogpoorten en kleine vensters met wijzigingen (vergrote en toegevoegde). Molen deels aan het zicht onttrokken door aan de straat gelegen woning met café, een sterk aangepaste, verhoogde en uitgebreide aanvankelijke landelijke laagbouw van ca. 1860.
Van het binnenwerk is praktisch niets meer over. Op het gelijkvloers is een uitsparing in de muur zichtbaar. De vloerbalken van de eerste verdieping zijn nog min of meer origineel.
Van de tweede verdieping zijn de vloerbalken verwijderd en vervangen door beton.
De molen onderging in 2012-2013 een romprestauratie, uitgevoerd door Aquastra bvba uit Lauwe. Alle voegen werden uitgeslepen. Daarna werd het metselwerk hervoegd en werden de muren met een product ingewreven. Het geheel moest dan uitdrogen en in de lente 2013 werd de molen dan opnieuw geverfd in zijn typische witte kleur.
Alhoewel de molenromp niet beschermd is als monument, is hij wel opgenomen in de vastgestelde inventaris van het bouwkundig erfgoed.
De huidige eigenaar, Pieter Loose uit Ronse, zal de molensite helemaal opwaarderen met een nieuw hotel, restaurant, café en park. “De molen zal weer helemaal tot zijn recht komen.” In de weide naast de molen zal een nieuwbouw verrijzen met een restaurant en een hotel met acht kamers. Er komt ook een park dat voor iedereen vrij toegankelijk zal zijn. Toch draaien alle vernieuwingen op de Hotond rond de molen. Om die helemaal tot zijn recht te laten komen, zullen het huidige café en woonhuis voor de molen verdwijnen. In de molen komt een authentiek café waar je ook de geschiedenis van de locatie kan terugvinden. De trap zullen we vernieuwen zodat hij beter toegankelijk is en de mensen makkelijker kunnen genieten van het prachtige uitzicht op de molen. Alle investeringen zullen gebeuren met respect voor de natuur en de geschiedenis van de plek. Een icoon in de streek zal dus drastisch veranderen. Dat zal zo duurzaam mogelijk gebeuren. De nieuwbouw zal daarom deels onder de grond zitten en krijgt een groen dak, dat schuin zal staan. Als je op de molen zal staan, zal je eigenlijk gewoon de weide zien omdat de nieuwbouw volledig geïntegreerd zal zijn in het landschap.
In 2008 werd de oriëntatietafel vernieuwd. In 2018-2020 werd de inrichting van de molenromp vernieuwd ten behoeve van een café-uitbating en werd een nieuwe oriëntatietafel geplaatst.
Lieven DENEWET, Herman HOLEMANS & Maarten OSSTYN
Literatuur
Archieven Stadsarchief Ronse, Processen-verbaal, 1722-1734, tussen f° 105v° en 106 r°. Stadsarchief Ronse, Kadasteratlas, 1684. Rijksarchief Gent (voorheen Rijksarchief Ronse), "Topografisch-historische atlas", nr. 803.
Gedrukte bronnen Gazette van Gend, jg. 191, nr. 171, 22 juli 1858 (stormschade)
Werken Paul Huys, "Molensprokkelingen van anderhalve eeuw geleden", Molenecho's, jg. 30, 2002, 1, p. 50-53 (52). De Keyser B., I, s.l., 1978, p. 310-312. N. Mora, "De molen van de Hootond (Zulzeke)", in: A.Z., 7 juni 1969; N. Mora, "Le moulin de l'Hootond (Zulzeke)", in: A.Z., 21 juni 1969; Berten De Keyzer, “De lange weg naar Kluisbergen”; Paul Bauters, "Eeuwen onder wind en wolken. Windmolens in Oost-Vlaanderen", Gent, Provinciebestuur, 1985, p. 431-432; Paul Bauters, "Oostvlaams molenbestand 1986", Gent, 1986, p. 161 (Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen. Bijdragen, nieuwe reeks, 25); F.V.M., "Uit Ronse" (windmolen van Hootond), in: Toerisme in Oost-Vlaanderen, IV, 1955, nr. 5, p. 108; A. Roekeloos, "A l'Hotond", in: Touring club de Belgique, 1957, p. 267; (L. Smet), "Kluisbergen-Zulzeke. Molen ten Hootond", in: Molenecho's, III, 1975, p. 50; Julien Th. Vandeputte, "De molens van het arrondissement Oudenaarde, Uit hun geschiedenis", Oudenaarde, 1974, p. 133-135. R. Huysman, "Even een bezoek aan Zulzeke", in: Toerisme in Oost-Vlaanderen, XXIX, 1980, p. 79-80; Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. Derde aflevering. De arrondissementen Oudenaarde en Sint-Niklaas", in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XVI, 1962, 2 (Gent, 1963); Berten De Keyzer, “De lange weg naar Kluisbergen" H. Holemans, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 8. Gemeenten U-Z", Opwijk, Studiekring "Ons Molenheem", Opwijk, 2008.
Persberichten R.V.B., "Onze aloude windmolens in Zuid-Vlaanderen. De Hotondmolen te Zulzeke", in: De Ronsenaar, XII, 1955, nr. 41, p. 3; FO, "Molen Ten Hotond heeft nieuwe oriëntatietafel", in: Het Nieuwsblad, 11.06.2008. Fanny Lauwerier, "Streek bewonderen vanaf Molen Ten Hotond", Het Nieuwsblad, 11.05.2010. PMA, "Familiale Trappistenwandeling", Het Nieuwsblad, 03.02.2011. Peter Malaise, "Tweemaal voorbij Molen Ten Hotond", Het Nieuwsblad, 23.09.2011. PET, "Molen Ten Hotond krijgt opknapbeurt", Het Nieuwsblad, 30.11.2012. PMA, "Het plekje Kluisbergen. - Rondom wijst u de weg in eigen streek", Het Nieuwsblad (dig.), 23.10.2013. Peter Malaise, "Toen & Nu", Het Nieuwsblad, 25.06.2014. Lieke D'Hondt, "Nieuw hotel, restaurant en café op Hootond. Pieter Loose blaast gekende site nieuw leven in", Het Laatste Nieuws, 13.08.2018.
Overige foto's
Foto: Marnix Demoor, 24.06.2010
Interieurfoto Maarten Osstyn, Adegem, 06.04.2012
De romp in de steigers met eigenaar Guy Van de Wiele. Foto PET, 26.11.2012
Prentkaart ed. Francaux-Baguet, rue au Vin (coll. D. Vandenbulcke, Staden)
Zulzeke (Kluisbergen), Oost-Vlaanderen
